Ибрайым Юсупов

(«Ássalam, atpaǵan altın tańlarım»)

«Qıyal atawı» úlkenler menen birge balalar menen jas óspirimlerdiń ekologiyalıq apatshılıqlardan azap shegiwleri menen oǵan qarsı gúresleri súwretlenedi. Shıǵarma fantastikalıq janrda jazılǵan bolıp, avtor bul dástanı ushın 1985-jılı Qaraqalpaqstan Jazıwshılar awqamınıń sıylıǵın alıwǵa miyasar boldı.

Dóretpe «Botakóz» kól dep atalıwshı aydın shalqar kóldiń átirapında nurlanıp, ósip atırǵan ushı-qayırı joq toǵaydıń bajbanı Alisherdiń «Aq úshkilde» oqıp atırǵan Baxtiyar hám Ánwar atlı egiz balasınıń toǵayǵa sayaxat etiwinen baslanadı. Mektepten qaytıp kiyatırǵanda Qurban mama degen dana kempir pisirip jeń dep ekewine eki máyekten uslatadı. Máyeklerdi taqıyasına salıp kiyatırǵanda toǵayda adasıp júrip, ǵazlardıń uyasındaǵı máyeginiń ústinen shıǵadı. Búgin bir oljaǵa jolıqtıq ǵoy, bunı bir pisirip jeyik, dep kiyatırsa, bir torala ǵaz bulardıń aldın orap, sıńsıp, jalınǵan hawaz benen jılaǵanday páslep ushıp, izinen qalmaydı. Buǵan reyimi kelgen balalar ǵazdıń uyasına barıp, mama bergen máyeklerdi de qosıp taslap ketedi. Mama bergen máyekten shıqqan shójeni kórgen balalar jabayı tawıq kórdik, - dep mektebine jar saladı. Onı esitken oqıwshılar úyinen atlarınıń jemin urlap, ákelip shashıp, quslarǵa ǵamxorlıq etedi.
Dástan syujeti mine usı taqılette rawajlanıp barıp, balalar toǵaydaǵı bar máyekti jıynap alıp, tawıqlarına bastırıp, shójelerin baǵıp, toǵaydı qus bazarına aylandıradı. Biraq bulardıń bul talabı uzaqqa barmaydı. Mámleketlik jobalastırıw uyımı partlaw jerlerdi ózlestirip, salı, paxta egiwge qarar etildi, dep jiydezar menen torańǵıllardı súrdirip, órtey baslaydı. Bunı kórgen adamlar qol uslasıp, traktordıń aldına shıǵıp turıp aladı.

… Qurban qaydan kelip qalǵan?!

- Shawǵanda da yawmıt dushpan,
- Jaw kórmedik toǵay buzǵan…
Balalar da saldı súren:
- Tursın toǵay! ... kóldi súrmek,
- Tıńdı ashsa, tıńnan ashsın,
- Bes tóbeden, qumnan ashsın,
- Toǵay qurtıw tıń ashıw ma?!

dep tábiyattı buzıwshılarǵa Baxtiyar, Ánwar, Shár`yar, Qurban mama, Alisher bajban, Paraxat, Aziza, Jamilalar baladan shaǵa, pútkil el bolıp, gazeta xabarshılarına shekem, bir adamday gúreske atlanıp, zorlıqshıl kúshtiń shaqın qayırdı. Endi oǵan úlkemizdiń hámme jerinen, hátteki, shet ellerden de haywanatlar menen quslardıń túrlerin ákelip ósire baslaydı.

Gostsirktiń shefi Ǵaybıl,

Taslap ketti eki maymıl,
Qızılqumnıń mákkar múlki,
Ákelipti eki túlki.
Awızları keri qarıs,
Ákelindi jup jolbarıs.
Sovxozımız mongol tayın,
«Uyalı»ǵa kórdi qayım.
Gavanadan krokodil!
Ayıwlar júr awdań-awdań.
Quslardıń bar lyuboy túri…
Zoolog keler Magadannan,
Hindler kelse joqlar pildi,
Evfrattan keler, Nilden,
«Dúńyada dım kóp parkler,
Joq bunday zooparkler!» -

dep qıyalda usınday bolsa eken árman menen maqtanısh etedi.