Ибрайым Юсупов

Prozası. Sh.Seytov dóretiwshilikti poeziyadan baslasa da 60-jıllardıń aqırlarınan baslap bir qansha gúrriń hám publitsistikalıq maqalaları, povest`, romanları menen de respublikamızda kórkem sóz óneriniń rawajlanıwına tásir etip, belsendi xızmet etti. 70-jıllardıń baslarınan baslap bir neshe nasır (qara sóz) toplamların «Qashqın» povestleri menen «Shırashılar», «Iǵbal soqpaqları» romanların hám tórt kitaptan ibarat «Xalqabad», sonday-aq, «Jaman shıǵanaqtaǵı Aqtuba» romanların jazıp, baspada járiyaladı. Olardıń kópshiligi rus, tatar tillerine awdarılıp, qaraqalpaq ádebiyatınıń tolısıp, kámalǵa kelgenligin pútkil dúńya júzine tanılıwında jarqırap kózge túsken kórnekli jazıwshılarınıń qatarınan ılayıqlı orın aldı. Bala gezinde Pristań jaǵasında aǵaların urısqa uzatıp salıp júrgende esinde qalǵan waqıyalardı qálipke keltirip, «Kóp edi ketken tırnalar» atlı povestin jazdı. Alınǵan teması kinofilmge usaǵanı menen ishki mazmunı pútkilley basqasha waqıyanı bayan etedi. Povest` 1980-jılı rus tilinde «Mnogo bılo uletevshix juravley» hám 1987-jılı «Turnalar uchib ketdi» atı menen ózbek tillerinde basılıp shıqtı. Onda Respublikadan Watan ushın qanshadan-qansha qıranlardıń ketkenligi hám olardıń biyderek joǵalıp ketkenligi jóninde sóz etilip, olardıń ornı tolmay kelgenligi esletilip, miyrimsiz urısqa ǵarǵıslar aytadı. Biraq usı apatshılıq qansha qattı bolsa da, arasında aman qalǵanları menen jańa áwlad jetilisip, el qayta tolısqanı urıs jaraqatlarınıń pite baslaǵanın kórsetedi.
Povesttiń poetikalıq kórkemligi basım bolıp, xalıq awızeki dóretpesiniń dástúrleri menen ruwxıy baylanısta rawajlanadı.
«Iǵbal soqpaqları», «Shırashılar» romanlarında Qaraqalpaqstandaǵı hár qıylı dáwirlerdegi bastan keshirgen mashaqatlı awır dáwirlerin úlken sheberlik penen jaratıp, qaraqalpaq kórkem sóz ónerin joqarǵı shıńlarǵa kóterdi.

ASAN BEGİMOV
(1907-1958)


Ómiri hám dóretiwshiligi. Asan Begimov 1907-jılı házirgi Moynaq rayonınıń 5-awılınıń aymaǵında tuwıldı. Bolajaq jazıwshı óziniń ata-anasınan oǵada jas waqtında jetim qaladı. 1924-jılı Qońırat qalasında ashılǵan internatqa Asan da basqa jetim balalar qatarında ornalastırıladı.
1927-jıldıń jazında Qaraqalpaqstan oblastlıq partiya komiteti bir qansha isenimli jigitler qatarında A.Begimovtı da joqarı qalalarǵa oqıwǵa jiberdi. Ol Qızıl-Orda qalasında jaylasqan Qazaqstan xalıq bilimlendiriw institutına oqıwǵa kiredi. Soń bul pedagogikalıq institut Almatı qalasına kóshiriledi hám A.Begimov 1932-jıldıń iyuline shekem oqıydı. A.Begimov barlıq sabaqlarınan ayrıqsha úlgeriw menen birge, Qazaqstannıń mádeniy turmısına da belsene aralastı. 1925-1927-jıllardaǵı kósıqları menen kishi kólemdegi p`esaları tek háweskerler dógereginde qoyılıp, qol jazba túrinde qalǵan bolsa, endi «Sona» degen ádebiy laqap penen Qaraqalpaqstan turmısınan hár qıylı xabarlar, sın maqalalar hám qosıqlar jazıp, olardı Qızıl-Orda, Almatı qalalarındaǵı gazeta-jurnallarda bastırıp turdı. Talantlı jas jazıwshı, sheber shólkemlestiriwshi A.Begimov 20-jıllardıń aqırı hám 30-jıllardıń birinshi yarımında Qaraqalpaqstan jámiyetlik hám mádeniy turmısına belsene qatnastı. Studentlik dáwirdiń ózinde-aq óndirislik ámeliyat hám jazǵı dem alıs máhálinde «Miynetkesh qaraqalpaq» gazetasında korrektor, oblastlıq aǵartıw shaqapshasında sawatsızlıqtı saplastırıw boyınsha instruktor bolıp isleydi. Qazaqstan mámleketlik universitetinde birge oqıǵan joldası Q.Ayımbetov: «sońǵı gezde OBLONOnıń mádeniy atlanıs, sawat ashıw, latınlastırıw islerin A.Begimov basqardı. A.Begimovqa ol gezde jazıwshılar awqamı, teatr isleri de qaraslı edi» - de peske túsiredi. Ol Almatıǵa ketip baratırıp hám kiyatırıp jol-jónekey Tashkentte oqıytuǵın qaraqalpaq jaslarınan drama dógeregin dúzip, qaraqalpaq jazıwshılarınıń p`esaların saxnalastıradı hám Tashkent qalasında qaraqalpaq tilinde radio esittiriw isin shólkemlestiredi.