Iх-bob. Mehnat resurslari, ularning bozori, ulardan foydalanish va mehnat unumdorligi
Qishloq xo„jaligida mehnat unumdorligi darajasini ifodalovchi
Download 0.57 Mb. Pdf ko'rish
|
9-BOB
|
9.3. Qishloq xo„jaligida mehnat unumdorligi darajasini ifodalovchi
ko„rsatkichlar Mehnat resurslaridan foydalanishning samaradorligi, birinchi navbatda mehnat unumdorligi bilan izohlanadi. Mehnat unumdorligi – aniq mehnatning ish vaqti birligida malum miqdorda mahsulot ishlab chiqarish xususiyati. Mehnat unumdorligi – ish vaqti 216 birligida yoki ma‘lum davrda (soat, smena, oy, yil) ishlab chiqilgan mahsulot hajmidir. Qishloq xo‗jaligida mehnat unumdorligi tizimli ko‗rsatgichlar bilan izohlanadi. Asosiy ko‗rsatkichlar – mahsulot ishlab chiqarish va uning mehnat sig‗imi (sermashaqqatliligi)dir. Mehnat unumdorligi mahsulot hajmi natural va qiymat ifodasida o‗lchanishi mumkin. Qishloq xo‗jaligida mehnat unumdorligi ( ) quydagi formula bilan hisoblanadi. Soatli mehnat unumdorligi vaqtning ishchi birligi hisobidagi natural yoki pul ifodasidagi yalpi mahsulot hajmi, kishi/soat, kishi/kun, (T): . Mehnat unumdorligi – bitta o‗rtacha yillik ishchiga () hisobidagi pul ko‗rinishidagi yalpi mahsulot hajmi, so‗m: . Mehnat unumdorligini aniqlashda, ko‗pincha ishlab chiqarishga aks bo‗lgan ko‗rsatkich – mehnat sig‗imi (sermehnatlilik) olinadi. Mehnat sig‗imi – mahsulot birligiga kishi/soat, ish vaqtining sarfi kishi/soat, s yoki tonna kishi/soat: . Mehnat unumdorligining bilvosita ko‗rsatkichlari ma‘lum ish hajmini bajarishga qilingan mehnat sarfini izohlaydi. Ularga: 1 ga yerga ekin, paxta, g‗alla, bog‗ va sabzavot ekinlar ekishga, hayvon turlariga qarab, bosh soniga, har bir ishchiga ekin ekishga sarflangan vaqt; vaqt birligida bajarilgan ish hajmi; alohida operatsiyalarni bajarishga sarflangan mehnat (yer haydash, kultivatsiya, ekish va boshqalar) bilvosita ko‗rsatkichlar mahsulot ishlab chiqarishning oraliq davrlariga hisoblanadi va yil davomida mehnat sarfining o‗zgarishini tahlil qilish, aniqlangan kamchiliklarni tezkorlik bilan bartaraf etish va shu yo‗l bilan mehnatnig yakuniy natijalariga faol ta‘sir o‗tkazishga imkon beradi. Mahsulot ishlab chiqarishda nafaqat jonli inson mehnati, shuningdek, avvalgi ishlab chiqarish vositalariga sarflangan mashinalar, ekish materiallariga, yoqilg‗iga, urug‗likka, yem-xashakka va boshqalar ham kiradi. Ijtimoiy mehnat unumdorligini oshirish shunda ko‗rinadiki, jonli mehnat ulushi qisqaradi. Moddiy ishlab chiqarish o‗sadi. Shu tariqa mahsulot birligidagi mehnatning umumiy hajmi kamayadi. |
