Iх-bob. Mehnat resurslari, ularning bozori, ulardan foydalanish va mehnat unumdorligi

Iqtisodiy faol aholi (ishchi kuchi) - moddiy qiymatliklar ishlab chiqish va 
xizmat ko‗rsatishda ishtirok etishga imkoniyatli shaxslarning yig‗indisi. 
Band aholi - ishlab chiqarish yoki noishlab chiqarish faoliyatiga jalb 
etilgan shaxsdir. Bandlarga yollanib ishlaydiganlar tadbirkorlar, erkin kasb egasi 
bo‗lgan shaxslar, harbiy xizmatchilar kiritiladi. Qishloq xo‗jaligida band aholi 
soni 15-16 mln kishini tashkil etadi.
Qishloq xo‗jaligida 3,7 mln kishi yoki iqtisodiyot tarmoqlarida band 
bo‗lganlarning 27,7% i band. Bandlik iqtisodiy kategoriya sifatida ish joyi bilan 
ta‘minlash va xo‗jalik faoliyatida ishtirok etish bo‗yicha odamlar orasidagi 
munosabatlar tizimini ifodalaydi. Aholining bandligi - odamlarning o‗zlarining 
shaxsiy ehtiyojlarini qondirilishi bilan bog‗liq bo‗lgan va ularga mehnat 
daromadlari keltiruvchi, shuningdek, haq to‗laydigan ishlarni bajarishi bilan 

---

209 
bog‗liq bo‗lmagan (bola tarbiyasi, uy xo‗jaligini yuritish, ishlab chiqarishdan 
ajralgan holda o‗qish, ijtimoiy faollik) faoliyatlardir. Bandlik odamlarning 
faoliyat turlari bo‗yicha taqismlashni izohlaydi. Aholining salmoqli qismi 
iqtisodiy faoliyat bilan bandlarni tashkil etadi.
 
 
9.1.1-rasm. О„zbekiston Respublikasi aholisi va mehnatga layoqatli aholi 
soni dinamikasi
46
 
Iqtisodiy faoliyat bilan bandlar tovar ishlab chiqarish va turli xil 
xizmatlar ko‗rsatishida qatnashib, shunga bog‗liq holda o‗z daromadlari 
borasida boshqa odamlar guruhi - shaxslar yoki jamiyat bilan munosabatga 
kirishuvchi shaxslar. Ularga quyidagi shaxslar kiradi:
 haq olish uchun yollanib to‗liq va to‗liq bo‗lmagan ish vaqtida ishlovchilar;
 kasallik, kasalni parvarishlaganlik, ta‘til, ish tashlash va shunga o‗xshash 
sabablar bilan vaqtincha ishga bora olmaydiganlar;
 tadbirkorlik faoliyati bilan shug‗ullanuvchilar;
 oilaviy korxonalarda ish bajaruvchilar (haq to‗lamasdan).
―Bandlik‖ atamasining ma‘nosi odamlarning jamiyat uchun foydali 
faoliyatning turli ko‗rinishlariga ehtiyoji va bu ehtiyojni qondirilish darajasi va 
ish joyi bilan ta‘minlanish sifatida anglanadi. Qishloq xo‗jaligida bandlikning 
ikki shakli mavjud: to„liq va to„liqsiz.To‗liq bandlikka odamlar yil davomida ish 
bilan ta‘minlangan bo‗ladilar. To‗liqsiz bandlik ish kuchidan to‗liq 
foydalanmaslik bilan aniqlanadi. To‗liqsiz bandlikda odamlar to‗liqsiz ish kuni, 
to‗liqsiz ish haftasi, to‗liqsiz ish yili tartibida ishlashga majburlar.
Qishloq xo‗jaligida bandlikning miqdoriy ko‗rsatkichlari quyidagilar:
 bandlarning umumiy soni;
 to‗liq ish kuniga qayta sanalganda bandlar soni;
46
S.N.Xamrayevaning ilmiy tadqiqotlari natijalari asosida ishlab chiqilgan 

---

210 
 ma‘lum davrda (qoidaga ko‗ra, yilda) ishlangan odam/kunlar yoki 
odam/soatlar.