Ijtimoiy va iqtisodiy fanlar


 Milliy iqtisodiyotning iqtisodiy xavfsizligining makroiqtisodiy


Download 446.2 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/12
Sana19.10.2023
Hajmi446.2 Kb.
#1709310
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
Bog'liq
davlat tomonidan iqtisodiy xavfsizlikni ta\'minlash maqsadi va vazifalari

1.2 Milliy iqtisodiyotning iqtisodiy xavfsizligining makroiqtisodiy 
ko‘rsatkichlari 
Iqtisodiy xavfsizlik an’anaviy ravishda iqtisodiy tizimning eng muhim sifat 
xarakteristikasi sifatida qaraladi, bu uning aholi uchun normal yashash sharoitlarini 
saqlash qobiliyatini, milliy iqtisodiyotni rivojlantirish uchun resurslarni barqaror 
ta’minlashni, shuningdek milliy va davlat manfaatlarini izchil amalga oshirishni 
belgilaydi. 
Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar tizimi davlatning iqtisodiy xavfsizligi 
darajasini 
aniqlashga 
imkon 
beradi. 
Bundan 
tashqari, 
makroiqtisodiy 
ko‘rsatkichlardan foydalangan holda, makroiqtisodiy natijalarni baholash va ularni 
olish shartlarini tahlil qilish mumkin. Sof iqtisodiy farovonlik kabi 
umumlashtirilgan ko‘rsatkichlar yordamida fuqarolarning farovonligini aniqlash 
mumkin. Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarning ahamiyati aniq, chunki ular mamlakat 
iqtisodiyotida muhim rol o‘ynaydi. 
Ilmiy iqtisodiy adabiyotlarda davlatning iqtisodiy xavfsizligi holatining 
ko‘plab ko‘rsatkichlari keltirilgan. 
Ushbu ko‘rsatkichlarning barchasini ichki va tashqi deb ajratish mumkin. 
Iqtisodiy xavfsizlik ko‘rsatkichlarini ahamiyatlilik darajasiga ko‘ra umumiy, 
asosiy va o‘ziga xos deb ajratish mumkin. 
Xarakterli xavfsizlik ob’ekti ko‘lami bo‘yicha quyidagilarni ajratish 
mumkin: 
1) korxona, firma, muassasa holatini, shuningdek, oila va shaxsni 
belgilaydigan mikroiqtisodiy ko‘rsatkichlar; 
2) mintaqani yoki sanoatni tavsiflovchi mezoiqtisodiy ko‘rsatkichlar; 
3) umuman mamlakat iqtisodiyotining holatini aks ettiruvchi makroiqtisodiy 
ko‘rsatkichlar. 
Ularning eng muhimlari makroiqtisodiy ko‘rsatkichlardir. Makroiqtisodiy 
ko‘rsatkichlar mavzusi har qanday vaqtda dolzarb bo‘lib qoladi, chunki aynan shu 
ko‘rsatkichlar yordamida har qanday mamlakat iqtisodiyoti darajasi baholanadi. 
Ushbu guruhga quyidagi ko‘rsatkichlar kiradi: 


11 
1. Ko‘pgina parametrlar bilan baholanishi mumkin bo‘lgan aholi turmush 
darajasi va darajasi: aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot yoki yalpi milliy 
mahsulot ishlab chiqarish; shaxsiy tasarrufidagi daromadlar; iste’mol xarajatlari; 
shaxsiy mablag‘lar; iste’mol narxlari indeksi; o‘rtacha ish haqi; yashashning 
ijtimoiy va fiziologik qiymati; daromadlarni farqlash ko‘rsatkichi (dekilitsiya 
koeffitsienti); ishsizlik darajasi; aholining qashshoqlik darajasi; jon boshiga asosiy 
oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilish; uy-joy bilan ta’minlash; sog‘liqni 
saqlashning holati; ta’lim darajasi; umr ko‘rish davomiyligi; sof iqtisodiy 
farovonlik ko‘rsatkichi; "Inson rivojlanishining jami ko‘rsatkichi" va boshqalar. 
Hayot darajasi deganda aholini zarur moddiy ne’matlar va xizmatlar bilan 
ta’minlash, ularni iste’mol qilishning erishilgan darajasi va oqilona (oqilona) 
ehtiyojlarni qondirish darajasi tushuniladi”. 
Keng ma’noda hayot sifati deganda aholining turli xil ehtiyojlar va 
manfaatlar nuqtai nazaridan o‘z hayotidan qoniqishi tushuniladi. Ushbu 
kontseptsiya quyidagilarni o‘z ichiga oladi: iqtisodiy toifadagi turmush 
darajasining xususiyatlari va ko‘rsatkichlari, mehnat va dam olish sharoitlari, uy-
joy sharoitlari, ijtimoiy ta’minot va kafolatlar, huquqni muhofaza qilish va 
individual huquqlarga rioya qilish, tabiiy va iqlim sharoitlari, atrof-muhitni 
muhofaza qilish ko‘rsatkichlari, bo‘sh vaqt va yaxshi imkoniyatlar foydalanish va 
nihoyat, tinchlik, qulaylik va barqarorlikning sub’ektiv tuyg‘ularidan foydalanish. 
1. Iqtisodiy o‘sish: milliy ishlab chiqarish va daromad dinamikasi va tarkibi; 
sanoat ishlab chiqarish hajmi va sur’atlari ko‘rsatkichlari; sanoat ishlab 
chiqarishining o‘sish indeksi, shu jumladan tarmoqlar va uning YaIMdagi ulushi; 
agrosanoat majmuasi ishlab chiqarishining o‘sish sur’ati; iqtisodiyotning tarmoq 
tuzilishi va alohida tarmoqlar dinamikasi; sarmoya; YaIMning tarkibi va 
boshqalar. 
2. Mamlakatning tabiiy resurslari, ishlab chiqarish, ilmiy va texnik 
salohiyatini tavsiflovchi: resurslarni tejash ko‘rsatkichlari; ishlab chiqarish 
omillarini takror ishlab chiqarish holati; ilmiy texnologiyalardan foydalanish 
samaradorligi. 


12 
3. Iqtisodiy mexanizmning dinamikligi va moslashuvchanligini, shuningdek 
tashqi omillarga bog‘liqligini tavsiflovchi: O‘zbekistondagi narxlar darajasi 
AQShga nisbatan%; tovarlar narxlari massasi va naqd pul ta’minoti o‘rtasidagi 
bog‘liqlik; inflyatsiya darajasi; konsolidatsiyalangan byudjet kamomadi; tashqi 
iqtisodiy omillarning ta’siri; milliy valyutaning barqarorligi; ichki va tashqi qarz. 
4. Yashirin iqtisodiyot faoliyatini tavsiflovchi xususiyat: tovar ishlab 
chiqarish ko‘rsatkichlari; xizmatlar ko‘rsatkichlari va ro‘yxatdan o‘tmagan va 
taqiqlangan faoliyatdan olingan daromadlar, ularning YaIM va milliy daromaddagi 
ulushi. 
5. Davlatning jahon iqtisodiyotiga singib ketganligini tavsiflovchi: eksport, 
import, balans; tayyor mahsulotlar va yuqori texnologiyali mahsulotlar 
eksportidagi tarkibi, ulushi; importga qaramlik, importning ichki iste’moldagi 
ulushi; valyuta kursi va sotib olish qobiliyati pariteti. 
Naqd xorijiy valyuta hajmining naqd pulning umumiy hajmiga ko‘rsatkichi 
mamlakat iqtisodiy xavfsizligi uchun muhimdir. U pul muomalasining sezilarli 
darajada dollarlashishini aks ettiradi. 
Biroq, hozirgi vaqtda O‘zbekistonning iqtisodiy xavfsizligiga eng katta 
tahdid soladigan ko‘rsatkich bu iqtisodiyotning juda past darajadagi 
monetizatsiyasi. O‘tgan yillardagi inflyatsiyani pul massasini qisqartirish yo‘li 
bilan kamaytirish istagi iqtisodiyotni monetizatsiya qilish chegarasi va haqiqiy 
qiymatlari o‘rtasida keskin farq paydo bo‘lishiga olib keldi. Bu korxonalarning 
aylanma mablag‘larining o‘ta etishmasligini anglatadi va bir qator salbiy 
hodisalarni, avvalambor, korxonalar qarzlarining o‘sishini keltirib chiqaradi. 
Keling, mamlakat iqtisodiy xavfsizligining eng muhim makroiqtisodiy 
ko‘rsatkichlarini batafsil ko‘rib chiqaylik. 
Ushbu ko‘rsatkichlar, birinchi navbatda, milliy iqtisodiyotning ikki 
yo‘nalishi bo‘yicha faoliyat natijalarini aks ettiradigan YaMM va YaIMni o‘z 
ichiga oladi: moddiy ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish. Ikkalasi ham 
iqtisodiyotda tovar va xizmatlarning yakuniy ishlab chiqarishining bir yil (chorak, 
oy) uchun umumiy hajmining qiymati sifatida aniqlanadi. Ushbu ko‘rsatkichlar 


13 
ham joriy (joriy), ham doimiy narxlarda (har qanday bazis yilidagi narxlarda) 
hisoblab chiqiladi. 
Iqtisodiy 
faoliyat 
natijalarini 
baholovchi 
asosiy 
makroiqtisodiy 
parametrlardan (ko‘rsatkichlardan) biri bu YaIM. 
Yalpi ichki mahsulot (YaIM) - bu ishlab chiqarishning milliy hajmining 
ko‘rsatkichi, bu mamlakat ichida ishlab chiqarilgan mahsulotlar va xizmatlarni va 
faqat ma’lum bir davlat egalariga tegishli ishlab chiqarish omillaridan foydalangan 
holda. 
Yalpi milliy mahsulot (YaMM) - bu ma’lum vaqt davomida iqtisodiyotda 
ishlab chiqarilgan yakuniy tovar va xizmatlarning bozor qiymati. Yalpi ichki 
mahsulot korxonalar egalik qiladigan ishlab chiqarish omillari, shu jumladan 
boshqa mamlakatlarda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning qiymatini o‘lchaydi. 

Download 446.2 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling