Masalan: We went away38 without saying a word. I hope you don’t mind my saying it.
Fe’ldan paydo bo’lgan ot, sifatda gerundiy boshqa otlar kabi predmetlikni ifodalaydi. Bunda harakat faqat nomlanadi. Predmetik stativlik va vaqtdagi jarayon u haqida fikrlaydi.
Masalan: Hew was interrupted by the renging of the bell.
Fe’lidan paydo bo’lgan ot va gerundiy fe’lining shakllarini quyidagi grammatik belgilarga ko’ra farqlanadi. Fe’ldan yasalagan ot shaxs ifodalaydi, gerundiy esa nisbat va vaqt kategoriyasiga ega. Ularning birikishi esa ot, sifat holda va predlogli oborother bilan fe’llik xususiyatida esa boshqa turli fe’llar kabi ravishli va otli hamda aniqlovchi, to’ldiruvchi vazifasidagi predlogli birikmalar bilan birikadi.
Ularning qo’llanishiga kelsak, ot, sifat holda qo’llanadi va fe’llik xususiyati kuchli bo’lganda qo’llanmaydi. Eskida XVIII – XIX yozuvchilari ahyon -ahyonda gerundiyli birikma oldida artikl qo’llanganliklarini uchratamiz.
Masalan: He objected to the sending away the servant.
(Feilding).
Gerundiy qarama – qarshi fikrlarga boy bo’lgan shakl bo’lib, o’zida ba’zida otlik xususiyatini saqlaydi. Birinchidan, otlik belgini namoyon qilgan holda predlog bilan berilishi mumkin. Ikkinchidan, udan egalik olmoshini belgilovchi formani bo’lishi mumkinligi egalik olmoshining o’zini ko’rsatadi.
“No” inkor olmoshi bilan beriladi. Bundan tashqari gerundiy qo’llashda substantivlikni manoyon qiladi.
Gerundiyli kompleksning funksiyasiga kelsak, u ega vazifasida hech qanday to’liqsiz qo’llanadi.
Masalan: Erik’s coming tonight meant a great deal of work had to be put off (Wilson).
Whant meant that a great deal of work had to be put off? – Erik’s coming tonight.
M.Y.Blokning fikriga gerundiy fe’lning noaniq shakli bo’lib, infintiv kabi fe’llik va otlik xususiyatlari qorishiq hisoblanadi.
Xuddi infinitiv kabi gerundiy jarayonni nomlashda qo’llanadi, va uning egalik yoki otlik xususiyati infinitivga qaraganda kuchliroq hisoblanadi. Infinitivdan farqli ravishda gerundiy ot kabi egalik olmoshi bilan ifodalana oladi, yoki ot – sifat ifodalar ekvivalenti sifatida va predlogli birikmalar holida qo’llanadi. Infintivga o’xshab gerundiy jarayonni fe’l xususiyatle leksema bilan nomlaydi. Ushbudan kelib chiqib nima uchun gerundiy emas balki infinitiv fe’llik xususiyatida yetakchiroq o’rinda turadi, degan savol tug’ilishi mumkin. Demak, gerundiyning ega vazifasida qo’llanishi ko’proq hollarda uchraydi.
Yuqoridagi savollarga bir qancha sabablar bor. Birinchidan kategoriya tomonlama infintiv semantik jihatdan otdan ko;ra fe’llik xususiyati kuchli, keyin gerundiy infinitiv kabi fe’lning aniq formasi bilan birlashmaydi. Infinitivga o’xshamagan holda u suffuksli forma bo’lib infinitivga qaraganda umumiylashtirish kamroq. So’ngisi esa u infinitivga qaraganda grammatik nuqtai nazardan fe’lning noaniqroq shakli hisoblanadi.
Masalan: Repeating your accusation over and over again doesn’t make them more convincing what doesn’t make them more convinsing? – Repeating.
Gerundiyning yana bir spesifik turida –ning qo’shimchasi ot bilan birlashdai va harakatning egasini ifodalaydi. Bu gerundiyli konstruksiya qachonki jarayon egasi gapni boshqarayotgan egadan farq qilsa qo’llanadi, qachonki, gerundiy bir gap qismida uning o;zi bo’lganda, alohida ega hisoblanadi.
Misol uchun: Powell’s being rude: like that was disgusting being rude like that was disgusting being rude was disgusting being was.
R eading a book is a good manner Reading is a good manner what was a good manner? – reading.
Gerundiy fe’ldan paydo bo’lgan ot sifatida gerundiyning fe’llik xususiyati bo’lgan shakli o’rtasida bir qancha farqlar mavjud. Fe’ldan paydo bo’lgan otda son kategoriyasi bor, gerundiyda esa vaqtga nisbatan ta’luqlilik nisbat kategoriyasi mavjud, ot holda sifatlar bir va predlogli oborotlar bilan birikadi. Fe’l holda esa turli fe’l formasi kabi ya’ni, ravishli, otli, predlogli oborotlar bilan birikadi. Ot holda artikl bilan qo’llanadi va fe’l holda qo’llanmaydi. Gerundiyning fe’ldan paydo bo’lgan ot shakli bemalol ega vazifasida qo’llanadi va nima? So’rog’iga javob bo’ladi.
Bunda gerundiy shaklidagi fe’l yoki yadrosida gerundiy turgan so’z birikmalari berilishi mumkin.
Masalan: Being adored is a nuisance What is a nuisance?
Do'stlaringiz bilan baham: |
