«Инновацион технологиялар» курсининг кундалик мавзулар тематикаси

Ёмон ўқитувчи ҳақикатни беради,
Яхшиси - уни топишни ўргатади.


А. Дистервег
IV БОБ. МИЛЛИЙ МАРОСИМ ВА
УЛАРНИНГ ТАРБИЯВИЙ АҲАМИЯТИ


Асосий тушунчалар ва уларнинг маънолари
ўзбекистан Республикаси таълим тизимида мустақиллик йиллари давомида туб ўзгаришлар вужудга келмоқда. Миллий қадриятларни тиклаш, миллий маънавиятни юксалтириш, айниқса, шарқона одоб-аҳлоқ анъаналарига эътиборни кучайтириш шулар жумласидандир. Ўлкамизда буюк режалар ва бунёдкорлик ишлари тарихий анъана ва тажрибаларга асосланиб ақл-идрок ва сабр-қаноат ҳамда собитқадамлик билан амалга оширилмоқда.
Шу ўринда. юртбошимиз И. Каримовнинг: «Шуни айтишимиз лозимки, халқимиз маънавиятини юксалтиришда миллий урф-одатларимиз ва уларнинг замирида мужжассам бўлган меҳр-оқибат, инсонни улуғлаш, тинч ва осойишта ҳаёт, дўстлик ва тотувликни қадрлаш, турли муаммоларни биргалашиб ҳал қилиш каби ибратли қадриятлар тобора муҳим аҳамияг касб этмоқда» [2, 96 б.] деган фикрларини эслатишни ўринли деб ҳисоблаймиз.
Олий, ўрта-махус, касб-ҳунар ва умумий ўрта таълим тизимида таҳсил олаётган ёшларнинт маънавий дунёсини бойитиш, уларни ватанга садоқати руҳида тарбиялаш, қолаверса, ўзимизга хос бўлган миллий урф-одатларни, маросимлар (ритуаллар)ни ёшларга сингдириш орқали маънавий жиҳатдан етук инсонни тарбиялаш, таълим-тарбия жараёнини такомиллаштириш, миллий уйғониш ғоясини рўёбга чиқарадиган янги авлодни вояга етказиш -шу куннинг долзарб масалаларидан бири десак, муболаға бўлмайди.
Қўлланманинг ушбу бўлимида шарқона анъаналар, урф-одат, маросимлар. шунингдек, уларнинг келиб чиқиш тарихи ва тарбиявий ишлардаги аҳамияти тўғрисида ахборот берилади.
Ритуаллар энг қадимий даврлардан бошлаб шакллана бошлаган. Асрлар давомида авлоддан-авлодга ўтиб, жуда кенг тус олган ва бебаҳо меросга айланган ритуаллар кўп. Ритуаллар дин пайдо бўлгунга қадар пайдо бўлган.
Лекин ритуалларнинг маълум қисми тарихнинг «совуқ шамоллари»-босқинчилар ва турли тарихий шахслар - хукмдорлар тазйиқига учраб, уларни ноҳақ равишда йўқотишга уринишлар бўлган. Лекин улар айрим қарама-қаршиликларни енгиб, кўпгина фазилатлардан ажралса-да, бутунлай йўқолиб кетмаган, баъзилари эса халқ ҳаётидан мустаҳкам ўрин олиб, бизнинг замонамизгача етиб келган.
Хуллас, энг қадимий даврлардан халқ оммаси эҳтиёжи билан шакллана борган, ижтимоий зарурат асосида ривожланган, муайян вақтларда тақиқланган, катта қарама-қаршиликлар, тўсиқларии енгиб, бошқа халқлар тажрибаси билан бойиб келган ритуаллар узоқ ва бой тарихга эга.
Ибтидоий жамоа давридан бошлаб пайдо бўлган ритуаллар ўша давр одамлари томонидан ўз даврининг нафасини, дунёқарашини, меҳнат фаолиятини, маданиятини, турли одатларини, маросимларини, ижтимоий муносабатларини сақлаб қолиш ва кейинги авлодга етказиш мақсадида ёшларга ўргатилган ва улар бизгача турли куй, қўшиқ, ҳикоя, афсона. шеър ва ўйинлар орқали етиб келган.
Қадимий ритуаллар асосан икки турга бўлинган: тантанали ва мотам ёки тантанали-мотам юришлари, тантанали расмий кузатиш ва кутиб олишлар. Кейинчалик улар такомиллашиб; ижтимоий, оилавий, миллий, диний, ҳарбий, меҳнат, кундалик-ҳаётий, ўқув - тарбиявий ва бошқа шу каби турларга бўлинган.
Тарихий маълумотларга қараганда, ибтидоий даврда овчилар ўйинлари, ҳарбий ўйинлар, диний ва илоҳий ўйинлар, айиқ ва турли бошқа ҳайвонлар ови ўйинлари кўплаб қўлланилган. Бундай ўйинларни амалга оширишнинг ўзига яраша тартиб-қоидалари ишлаб чиқилган. Такомиллашув натижасида билан улардан ортиқча ҳаракатлар олиб ташланган ва оқибатда ушбу ўйинларнинг ўзига яраша маросим (тартиб, ритуал)лари пайдо бўлган. Кейинроқ, яъни ибтидоий даврда дехқончиликка ўтилгач. ушбу фаолиятга боғлик бўлган маросимлар пайдо бўла бошлаган. Жумладан, мехнат ўйинлари, ёмғир чақириш, бевақт совуқ тушса «Қуёшга сиғиниш», омад келмаганда «қурбонлик қилиш» ва бошқа маросимлар.
Секин-асталик билан ёшларни соғлом, бақувват, ватанпарвар бўлишлари учун «эркакликка ўтиш», яъни турли синовлардан, қийноқлардан ўтиш, ўзининг ҳаётга тайёрлигини, кучини намойиш этиш каби маросимлар пайдо бўла бошлаган. Ҳар бир маросим ўзининг тарбиявий ва таълимий аҳамиятига эга бўлган. Уларнинг ҳар бири одамлар тарбияси, билими, ҳаётий тажрибаларининг ортишига ёрдам берган. Ритуаллар йиллар давомида халқ орқали таккомиллашиб борган ва аниқ ҳатти-ҳаракатлар билан белгиланган маросимларга айланган.