Инновация

 
Максад: Ўқувчиларни муаммоли вазиятга тушириш; ҳар кандай муаммони 
ҳал қилишда атрофдагиларнинг таъсири кераклигини ҳис қилиш; ўзаро муоамала 
қилиш малакаларини ошириш; кўриш, эшитиш, таҳлил қилиш, фикрлаш 
қобилиятларини ривожлантириш; маълум бир вазиятлардан хулоса чиқаришга 
ўргатиш; ҳамкорликда ишлаш кўникмаларини ҳосил қилиш. «Тез ёрдам» усулини 

---

157 
турли ҳолатларда ўтказиш мумкин, яьни жуфтликда ёки кичик гуруҳларда. Бунинг 
учун ўтилган ёки ўтиладиган мавзу турли кўринишларда бўлиб берилади: (расм, 
шакл, матни, сўзлар кўринишида). Тарқатма материал ҳар бир гуруҳнинг (ёки 
жуфтликнинг) ҳар бир қоғозига конвертга солиб берилади. 
Биринчи вазифа: Ҳар бир ўқувчи ўз конверти ичидаги бўлаклардан яхлит 
бирор нарса ҳосил қилиши керак (конвертда эса шундай бўлакларки, улардан яхлит 
? ҳеч нарса ҳосил қилиш мумкин эмас). 
Бир мунча бир вақтдан сўнг, текшириб чиқилади ва ҳеч кимда ҳеч нарса 
чиқмаганлиги сабабли, 2-вазифа берилади. 
Иккинчи вазифа: Энди гуруҳ , аъзолари бир-бирларининг бўлакларини кўриб 
чиқади ва яхлит бирор нарса ясаш учун ўзига керакли бўлакни бошқа гуруҳ даги 
бошқа дўстидан сўраб олади ва ўз бўлагидан ёнидаги шериги учун зарур исмини 
беради. 
Маълум муддат ўтгандан сўнг гуруҳ ларда маълум сўз ва иборалар пайдо бўла 
бошлайди. Бошқа гуруҳ ларга нисбатан тез бажариб бўлган гуруҳ уларга қўшимча 
топшириқ бериб, банд килиб қўйиш керак бўлади. «Тез ёрдам» усулини турли 
фанлар мисолида кўриб чиқамиз. Масалан, математика дарсида қўллаш усули 6-
иловада кўрсатилади. 6-илова. а) тўғри бурчак берилган. Бу квадратлар учта 
шаклдан иборат. 5та квадратнинг ҳеч бирининг ичидаги бўлак бошқа бирига тўғри 
келмайди. Ҳар бир бўлак айнан шу квадратдан ҳосил бўлади. 
Конвертни олган ҳар бир ўқувчи ўзининг конверти ичидаги (Зта) шаклларини 
олиб, уларни букламасдан, қайирмасдан, устма-уст чиқармасдан, ёнма-ён шундай 
жойлаштиришлари керакки, квадрат ҳосил бўлиши шарт. Лекин ўқитувчи 
шаклларни аралаштириб, конвертларни тарқатиши керак бўлади. Конвертдаги 
шакллардан эса квадрат ҳосил бўлмайди. Ўқувчилар бир неча дақиқа кўришлари 
керак бўлади. Квадрат йиға олмаганларига ишонч ҳосил қилганларидан сўнг, 
иккинчи вазифа топширилади; яъни гуруҳларда ўзаро шаклларни алмашиш билан 
ўлчамлари бир хил бўлган Зта квадратни ҳосил қилишлари керак бўлади.
Эслатма: Агар гуруҳ га ўқувчилар сони 4та бўлса, демак 4та квадратни 
йиғишлари керак. Ўз навбатида конвертлар ичидаги шакллар сони ва тузилиши 
ўқитувчи томонидан олдиндан тайёрлаб қўйилади. 
Одобнома, меҳнат, касбга йўналтириш дарсларида «Хунари бор – унар бор» 
мавзуси (Илова-7). 
Бу жараёнда доирани йиғиш орқали алоҳида бир касб-ҳунарга оид расмлар 
пайдо бўлади. Бу тарқатма материаллар (ҳар хил доира бўлаклари) ҳар бир ўқувчига 
алоҳида конвертларга солинади (6 бўлакдан) ва ҳар бир гуруҳда 4 тадан бир 
хилдага доира, 4 х.к. хунар кўринишида ҳосил бўлади. Дарсга қўйилган мақсадга (ва 
синф ёшига) қараб савол-жавоб ўтказилади.
Масалан: 
1. Доираларингизда қайси касб эгалари кўрсатилган? 
2. Аҳамият берингчи, улар нима қиляптилар? 
3. Синф хонасини кузатинг, унда касб-хунар эгалари тайёрлаган жихозлар 
(маҳсулотлар) борми? 
Дурадгор нима ясаган? . . Хунарманд-чи? 
Чевар нима тиккан? Хайдовчи қандай ёрдам кўрсатиши мумкин? 

---

158 
4. Сизнинг оилангизда 
шу касб эгалари борми ? (Қўшниларингизда — чи?) 
5. Сиз қайси хунарни эгаллашни хоҳлар эдингиз? Нима учун? 
6. Бу хунарни эгаллаш учун қаерларда ўқиш керак? 
7. Нима деб ўйлайсиз, қиз ва ўғил болалар учун алоҳида хунарлар борми? 
Қандай? Нима учун? 
8. Келинг, бир фараз қилиб кўрамиз, 10 йилдан кейин бу касб эгалари қандай 
асбоблардан фойдаланилмайди? 50 йилдан кейинчи? 
9. Сизнингча, ҳунарманд, дурадгор ёки чеварнинг ишларини тўлиқ, 
компьютерлаштириш мумкинми? Нима учун? 
10. Агар сиз хайдовчи бўлсангиз, келажакда қандай автомобилни 
бошқаришни хоҳлар эдингиз? Тарифлаб (ёки расмни чизиб) беринг. У«Ким-
қаерда?» усули Максад: Ўқувчиларда ўзаро хурмат, бир-бирига ёрдам хиссини, 
маъсулиятини шакллантириш; ноқулай вазиятдан чиқиб кетиш йўлларнни топиш; 
дарсда олинган маьлум билим ва малакаларини синаб кўриш; гапирмасдан 
муаммоларни ҳалқилиш йўлларини излаб топишга ўргатиш. 
«Ким-қаерда?» усули барча фанларда қўлланилиши мумкин. Бунда ўқувчилар 
30-40 нафарни ташкил этса эттирган жойларда; 20-25 нафарни ташкил қилса, доска 
олдида доира шаклида туриб олиб бажарса ҳам бўлади. Бунинг учун ҳамма 
ўқувчилар кўзларини юмиб турадилар (ёки ўқтирадилар), ўқитувчи ўқувчиларнинг 
ҳар бирини орқасига маълум бир ёзувларни ёпиштириб кўяди. Ушбу ёзувларни 
умумлаштирувчи сўзлар хона деворларига илиб қуйилади. Кўзларини очишга 
рухсат берилгандан сўнг, гапириш таъқиқланади. Ана энди ўқувчилар 
гапирмасдан, ўзларининг орқаларига қандай ёзув илинганлигини билмасдан 21 
хонанинг қайсидир томонидан ўзига жой топиши керак бўлади. Бу вазифани 
бажариш ўзи учун жуда мушкул, бироқ, бир-бирига ёрдам бериши мумкин, 
гапирмасдан синфдошининг орқасидаги ёзувни ўқиб, қўлидан етаклаб керакли 
томонга олиб боради ва ўз навбатида унга хам ёрдам беради шундай қилиб, 
ўқувчилар ўзларининг жойларини топишлари керак ҳамма ўз жойини топиб олади, 
деган хулосага келингач, навбатма - навбат томонлар текшириб чиқилади. Агар 
нотўғри турганлар бўлса, нима учун нотўғрилиги ва унинг қаерда бўлиши 
кераклиги аниқланади. Бу жараёнда ўқитувчи ўқувчиларни турли саволлар билан 
фаоллаштиради. Қуйида бир нечта мисол келтирилади.