“innovatsion iqtisodiyoT” fanining nazariy asoslari 1-mavzu. “Innovatsion iqtisodiyot” faniga kirish Reja

1.3.“Innovatsion iqtisodiyot” fanining mazmuni, maqsadlari va boshqa fanlar bilan aloqasi
“Innovatsion iqtisodiyot”boshqa fanlar kabi birinchi o‘rin­da o‘rganish funksiyasini bajaradi.

Hozirgi kunda jamiyat hayotida innovatsion sohaning jadal rivojlanishi, iqtisodiyotda intellektual mahsulot, axborot va il­miy-texnik va innovatsion faoliyat ulushining o‘sishi shunga olib kel­­diki, innovatsiyalar xuddi foydali qazilmalar, ishlab chiqarish quv­vatlari va intellektual salohiyat kabi, mamlakatning boyligi hi­soblana boshladi.

O‘zbekiston va uning har bir fuqarosi manfaatlari yo‘lida innovatsion va ilmiy-texnik salohiyatdan samarali foy­da­la­nish­ning mamlakatda kompleksli innovatsion siyosatini shakl­lan­ti­rish va uni amalga oshirish uchun qonunchilik asoslari yaratmasdan tu­­­rib, hech ham imkoni yo‘q. Shu sababdan yurtimizda intellektual mulk va uning muhofazasi borasida bir qator qonunlar qabul qi­lin­di.
Bozor islohotlarining amalga oshirilishi, mamlakatning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvi, jahon iqtisodiy tizimi­ning bilimlar va axborot rolining o‘sishi tomon o‘zgarishi, yangi tex­no­logiyalar va kapital bozori o‘rtasidagi aloqalar kuchayishi bilan mamlakatimiz iqtisodiyotining innovatsion rivojlanish yo‘­li­ga o‘tishi dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Dunyoning yetakchi rivojlangan va rivojlanayotgan mamla­katla­ri­da rivojlanish umumiy qonuniyatlari va tendensiyalarini bi­lish, shuningdek, boy tabiiy resurslar, ishlab chiqarish va ilmiy-tex­­nik salohiyatga ega bo‘lgan O‘zbekistonning o‘ziga xos sharoit­la­ri­ni hisobga olgan holdagina mamlakatimizning innovatsion ri­voj­­lanish yo‘liga o‘tish yo‘llari va usullarini ishlab chiqish mum­kin.
Zamonaviy dunyoda intellektual mahsulotning tijorat­la­shu­vi, fan va texnika rolining tubdan o‘zgarishi sababli har bir dav­lat, shuningdek, alohida korxonalar darajasigacha bo‘lgan quyi bosh­­qaruv darajasidagi tuzilmalar bozor sharoitlarida ilmiy-texnik va innovatsion faoliyatga resurslar ajratish, bu faoliyat natijalarini amalga oshirishga o‘z munosabati haqida tasavvurga ega bo‘lishi, ya’ni mamlakat, mintaqa, tashkilot va alohida shaxs­ning belgilangan sotsial-iqtisodiy maqsadlariga samarali eri­shish imkonini beradigan o‘z innovatsion siyosatini ishlab chiqishi lo­zim.
Innovatsion sohada strategik va taktik choralar tizimini ishlab chiqish faqat ilmiy asosda amalga oshirilishi mumkin. Shu sababli faol harakat qilayotgan har bir shaxs, u qaysi faoliyat sohasida band bo‘lmasin, fan va texnikaning rivojlanish umumiy qonuniyatlari, yangiliklarni samarali qo‘llash usullari haqida tasavvurga ega bo‘lishi, yangiliklar kiritish nazariyasi, innovatsi­on faoliyatni tashkil etish va boshqarish amaliyotini, ya’ni innovatsi­on strategiyaning asosiy qoidalarini, shuningdek, mos keluv­chi darajada innovatsion siyosatni shakllantirish va amalga oshi­rish xususiyatlarini bilishi zarur.
“Innovatsion iqtisodiyot” fanining ob’ekti− O‘zbekistonda zamonaviy innovatsiyaning asosiy masalalari, uning holati va rivoj­lanish istiqbollari, takomillashtirish mumkin bo‘lgan yo‘­na­lishlari hisoblanadi.
Mazkur fanning predmeti− innovatsiyalarning jamiyat rivoj­lanishidagi o‘rni va roli, fan-texnika taraqqiyoti qonuniyatlari, yangi­liklar yaratish va o‘zlashtirish jarayoni, yangiliklar kiri­tish­ning hayotiylik davri, innovatsiyalarni tasniflash tamoyillari va funk­siyalari hamda innovatsion faoliyat infratuzilmasi hisob­la­­na­di.
Fan-texnika taraqqiyoti sur’atining to‘xtovsiz o‘sishi va dinamikligi bilan tavsiflanadigan innovatsion iqtisodiyotda ka­dr­lar tayyorlashning asosiy jihatlariga alohida e’tibor qara­ti­la­­di. Bu esa, o‘z navbatida, professional kadrlar tayyorlash va qay­ta tayyorlashni samarali amalga oshirish imkonini beradigan mos ke­luv­chi ta’lim tizimini shakllantirish ko‘zda tutilgan innovatsi­­on siyosatni talab qiladi.
“Innovatsion iqtisodiyot” fanida innovatsion siyosat maqsadlari va vazifalariga, unga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarga, ko­r­xona, mintaqa va davlat miqyosida innovatsion siyosat amalga oshirish usullariga,uni ishlab chiqish tamoyillari va mavjud innovatsion siyosatni tahlil qilish usullariga, innovatsion siyo­sat­ni amalga oshirishning amaliy masalalariga alohida e’tibor qaratiladi.
“Innovatsion iqtisodiyot” fanida davlat miqyosida innovatsi­on faoliyatni rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlash asosiy tamo­yil­lari hamda milliy innovatsion tizimlar shakl­lan­tirish va faoliyat ko‘rsatishi borasida xorij tajribalari o‘rga­ni­la­di.
Fanning predmetini tashkil qiluvchi eng asosiy muammo va masalalar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:

• mamlakat iqtisodiyotini yuksaltirishga ko‘maklashuvchi innovatsion siyosat;

  
  

• innovatsion tovarni yaratish jarayoni va uning bosqichlari

  
  

• bozor tuzulmasining yangi texnologiyalarni rivojlantirishga ta’siri;

  
  

• innovatsion faoliyatning bugungi infratuzilmasi;

  
  

• innovatsiyalarning iqtisodiy ahamiyati;

  
  

• innovatsiyalarning sohalar bo‘yicha turlari;

  
  

• sanoatda innovatsion modellar;

  
  

• ilmiy texnika taraqqiyoti va uni boshqarish;

  
  

• intellektual kapital, intellektual mulkni shakllantirish va boshqarish;

  
  

• O‘zbekiston milliy innovatsion tizimi;

  
  

• innovatsion marketingda tovar va xizmatlarni strategik yo‘nalishlari;

  
  

• ilmiy kashfiyotlar, ixtirolar va litsenziyalash;

  
  

• patentlar va patent axborotlarini izlash;

  
  

• sanoat namunalari, brend va seleksiya yutuqlari innovatsion rivojlanishning boshqaruv ob’ekti sifatida;

  
  

• innovatsion iqtisodiyotda menejment strategiyalari;

  
  

• innovatsion loyihalarni moliyalashtirish tizimi;

  
  

• innovatsion sohada kadrlarni boshqarish mexanizmi;

  
  

• innovatsion g‘oyalar, ishlamalar va texnologiyalarni amalga oshirishda klaster usullarini qo‘llash zaruriyati.

  
  

Yuqoridagi va boshqa savollar milliy iqtisodiyotning taraq­qiy etishida innovatsiyalarning rolini ochib beradi.

Fanning maqsadi− ta’lim olayotganlarga milliy iqtiso­di­yot­ni innovatsion tizimda sanoat korxonalarining egallagan o‘rnini tav­siflash, iqtisodiyot va aholining sanoat mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyojlarini to‘laroq qondirish, fan‑texnika taraqqiyotini ja­dal­lashtirish va sanoatda innovatsion mahsulotlar ishlab chiqa­rish­ning samaradorligini oshirishning nazariy va amaliy masa­la­lari to‘g‘risida nazariy bilimlarni shakllantirish va amaliyotga tat­biq etish ko‘nikmasini hosil qilishdan iborat.
Ushbu maqsadga erishish uchun “Innovatsion iqtisodiyot” fani – talabalarni nazariy bilimlar, amaliy ko‘nikmalar, iqtisodiy hodisa va jarayonlarga uslubiy yondashuv hamda ilmiy dunyo­qarashi­ni shakllantirish vazifalarni bajaradi.
Biroq shuni ham unutmaslik kerakki, istalgan bilimlar doi­mo to‘ldirib va mukammallashtirib borilmas ekan, eskirib qoli­shi hamda jamiyat va alohida korxonalar hayotida vujudga keluvchi tur­li xil vazifalarni hal qilishga yaramay qolishi mumkin. Gap shundaki, fan-texnika va iqtisodiyotning rivojlanishi qo‘shimcha bi­limlar chegarasini kengaytiradi hamda kadrlarning hozirgi kun talablariga javob beruvchi bilim, ko‘nikma va malakaga ega bo‘lish­la­ri­ni talab qiladi.
Shu sababli olingan axborotlar va bilimlar bilan cheklanib qolish yaramaydi. Ularni doimiy ravishda to‘ldirib, fan va xo‘ja­lik amaliyotining so‘nggi yutuqlari asosida rivojlantirib borish lo­zim. Olingan bilimlar faqat shu asosdagina amaliyotda qo‘l­la­nib, jamiyatning bevosita ishlab chiqarish kuchiga aylanishi mum­kin.
“Innovatsion iqtisodiyot” fan sifatida boshqa iqtisodiy fanlar bilan, jumladan, “Iqtisodiyot nazariyasi”, “Mikro va mak­ro­iqtisodiyot”, “Industrial iqtisodiyot”, “Korxona iqtisodiyoti” va iqtisodiyotga oid boshqa fanlar bilan chambarchas bog‘liq.
Bugungi kunda iqtisodiyotga oid fanlarni jamiyat hayotida ro‘y berayotgan iqtisodiy jarayonlarni–texnika va texnologiyalar bo­ra­sida ro‘y berayotgan yangiliklarni bilmasdan o‘rganishning iloji yo‘q. Fan-texnika taraqqiyoti sharoitlarida texnika va tex­no­logiyada jadal sur’at bilan yuz berayotgan o‘zgarishlar nafaqat ish­lab chiqarish xususiyatlarida, balki ayirboshlash, taqsimlash va iste’­mol qilish hamda ishlab chiqarishning iqtisodiy natija­la­ri­da ham aks etadi va shu sababli mazkur fanni o‘rganishda hisobga olin­masligi mumkin emas.
Shu sababli bo‘lajak mutaxassisning iqtisodiy fikrlash do­i­ra­sini kengaytirish va uning milliy iqtisodiyotda o‘z o‘rnini to­pi­shini shakllantiruvchi boshqa iqtisodiy, texnikaviy hamda tex­no­logik fanlar majmuasini ham bilish talab qilinadi.
“Innovatsion iqtisodiyot” fanini o‘rganishning umumiy usuli ─ bilishning dialektik usuli hisoblanadi. ­
“Innovatsion iqtisodiyot” fanining metodologik asosi ─ bu iqtiso­di­yot nazariyasidir. Unda mamlakatning sotsial yo‘nalti­ril­gan bozor iqtisodiyoti sharoitida amal qiluvchi rivojlanish yo‘na­lish­­lari va qonuniyatlari, jamiyatning sifat jihatidan yangi holatiga o‘tishning asosiy tamoyillari aks etgan.
Bugungi kunda mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning amaliyoti shundan dalolat beradiki, ular­ning aksariyati yuqori kasb malakasiga va o‘z sohasida chuqur bi­lim­ga ega kadrlar evaziga yuqori daromadga va ishlab chiqarish imid­jiga ega bo‘lishmoqda.
Shu sababdan ham, milliy iqtisodiyot tarmoqlarida faoliyat yuritayotgan mutaxassislar o‘zlarining iqtisodiy fikrlash doira­si­ni kengaytirishlari uchun boshqa iqtisodiy, texnikaviy hamda tex­no­logik fanlar majmuasini ham bilishlari maqsadga muvofiq­dir.