I(q-q). indd

Izobarali’q processte sistemag’a berilgen 
ji’lli’li’q sistemani’n’ ishki energiyasi’n 
ko’teriwge ha’m turaqli’ basi’mda jumi’s 
wori’nlawg’a jumsaladi’.
21-su’wret
b
a
II bap. Termodinamika elementleri

---

40
Yeger gaz turaqli’ basi’mda qi’zdi’ri’li’p ati’rg’an (Q > 0) bolsa, gazdi’n’ 
ishki energiyasi’ ko’beyedi (∆U > 0) ha’m soni’n’ menen bir waqi’tta gaz 
ken’eyip, unamli’ jumi’s (A > 0) wori’nlaydi’. Wori’nlang’an jumi’sti’n 
mug’dari’ diagrammadag’i’ betke ten’ boladi’ (22- a, su’wret).
Gaz turaqli’ basi’mda suwi’ti’li’p ati’rg’anda 
(Q < 0) gazdi’n’ ishki energiyasi’ azayadi’ 
(∆U < 0), soni’n’ menen bir waqi’tta unamsi’z jumi’s 
wori’nlanadi’ (A < 0). Wori’nlang’an jumi’sti’n’ sha-
masi’ diagrammada ko’rsetilgen betke ten’ boladi’ 
(22-b, su’wret).
3. Izoxorali’q process (V = const). Izoxorali’q 
(∆V = 0) processte A = p∆V = 0 boladi’, yag’ni’y 
jumi’s wori’nlanbaydi’. Bunday jag’day ushi’n 
termodinamikani’n’ birinshi ni’zami’ to’mendegishe 
ko’rsetiledi:
Q = ∆U. (4)
Izoxorali’q proceste sistemag’a berilgen 
ji’lli’li’qti’n’ ha’mmesi sistemani’n’ ishki 
energiyasi’n ko’beytiwge jumsaladi’.
Yeger ji’lli’li’q si’yi’mli’g’i’ C bolsa, berilip 
ati’rg’an ji’lli’li’q mug’dari’ 
Q = C(T
2
– T
1
) = C∆T
boladi’. Wonday halatta 
(4) formuladan ishki energiyani’n’ wo’zgeriwi to’mendegishe ko’rsetiledi:
∆U = C∆T. (5)
Gaz qi’zdi’ri’lg’anda (Q > 0) ishki energiyasi’ artadi’ (∆U > 0), suwi’q 
hali’nda bolsa (Q < 0) ishki energiyasi’ azayadi’ (∆U < 0).