I(q-q). indd

II bap. Termodinamika elementleri
19-su’wret
a
b

---

38
1. Ideal gaz hali’ni’n’ ten’lemesi qalay ko’rsetiledi?
2. Universal gaz turaqli’si’ni’n’ ma’nisi nege ten’?
3. Izoprocess dep qanday processke ayti’ladi’?
4. 17-su’wretten izotermiyali’q procesti tu’sindirip berin’.
5. 18-su’wretten izobarali’q procesti tu’sindirip berin.
6. 19-su’wretten izoxorali’q procesti tu’sindirip berin’.
1. Porshenli cilindr ishine tolti’ri’lg’an gazdi’n’ da’slepki ko’lemi 24 sm , 
basi’mi’ 2 MPa. Gaz izotermiyali’q qi’si’li’p, gazdi’n’ ko’lemi 16 sm
3
qa 
keltirilgende woni’n’ basi’mi’ qanday ma’niske iye boladi’?
2. Gazdi’n’ da’slepki ko’lemi 0,2 l, basi’mi’ bolsa 1 MPa. Gaz izotermiyali’q 
ken’eyip, basi’mi’ 200 kPa g’a iye boldi’. Gazdi’n’ keyingi ko’lemin tabin’.
3. Yeger gaz 27°C da 3 l ko’lemge iye bolsa, 127°C da qanday ko’lemdi iye-
leydi? Bunda basi’m turaqli’ bolg’an.
4. 27°C temperaturada jabi’q i’di’stag’i’ gazdi’n’ basi’mi’ 900kPa yedi. Gaz 
qi’zdi’ri’li’p, temperaturasi’ 227°C g’a jetkerilgende woni’n’ basi’mi’ qanday 
shamag’a iye boladi’?
12-§. TERMODINAMIKANI’N’ BIRINSHI NI’ZAMI’
Termodinamikani’n’ birinshi ni’zami’ haqqi’nda tu’sinik
Ji’lli’li’q qubi’li’slari’n u’yreniw boyi’nsha baqlaw ha’m ta’jiriybelerden 
a’sirler dawami’nda ali’ng’an mag’luwmatlar uluwmalasti’ri’li’p, 
energiyani’n’ saqlani’w ni’zami’na to’mendegishe si’patlama berilgen:
Ta’biyatta energiya joqtan bar bolmaydi’ ha’m bardan joq 
bolmaydi’, energiya mug’dari’ wo’zgermeydi, energiya tek bir 
tu’rden basqa tu’rge aylanadi’.
Energiyani’n’ saqlani’w ni’zami’ ta’biyatta ju’z beretug’i’n barli’q 
qubi’li’slarda wori’nlanadi’. Termodinamikani’n’ birin-
shi ni’zami’ energiya saqlani’w ni’zami’nin’ ji’lli’li’q 
qubi’li’slari’na usi’ni’wi’n ko’rsetedi’.
Aytqani’mi’zday, ishine gaz tolti’ri’lg’an cilindr 
porsheni awi’rli’q ku’shi ta’sirinde turg’an bolsi’n. Wo1 
cilindr diywallari’na su’ykelmesten yerkin qozg’alsi’n. 
Cilindr ishindegi gazg’a Q ji’lli’li’q mug’dari’ berilsin. 
Berilgen bul ji’lli’li’q gazi’ni’n’ ishki energiyasi’n ∆U 
g’a ko’beytiwge ha’m porshendi ∆h biyiklikke ko’teriw 
ushi’n jumsaladi’ (20-su’wret). Gazdi’n’ porshendi ∆h 
biyiklikke ko’teriwi ushi’n si’rtqi’ ku’shlerge qarsi’, 
solardan porshennin’ awi’rli’q ku’shine qarsi’ A jumi’s 
wori’nlaydi’.
20-su’wret