I(q-q). indd

Molekulyar fi zika ha’m termodinamika tiykarlari’

---

37
=
p
2
p
1
 
 
T
2
T
1
.
ushi’n to’mendegi qatnas wori’nli’ boladi’.
Turaqli’ basi’mda berilgen m massali’ gazdi’n’ ko’lemi 
temperaturag’a proporcional ra’wishte wo’zgeredi.
Izobarali’q process T–V diagrammada izobara menen ko’rsetiledi (18-b, 
su’wret). Bul ni’zamdi’ 1802-ji’li’ francuz ali’mi’ Gey-Lyussak ashqani’ 
ushi’n woni’ Gey- Lyussak ni’zami’ dep ataydi’.
3. Izoxorali’q process (V = const).
Ko’lem turaqli’ bolg’anda wo’tetug’i’n fi zikali’q processler 
izoxorali’q process dep ataladi’.
Yunan tilinde «xoros» – «ko’lem» degendi an’latadi’.
Izoxorali’q process ushi’n (7) ten’leme to’mendegishe ko’rsetiledi:
Ishine gaz tolti’ri’lg’an cilindr porshendi qozg’almaytugi’n yetip bek-
kemleyik. Bunday jag’dayda gazdi’n’ da’slepki temperaturasi’n T
1
, basi’mi’ 
pq ge ten’ dep alami’z. Cilindr qi’zdi’ri’li’p, gaz temperaturasi’ T
2
ge 
wo’zgergende basi’mi’ p
2
ge wo’zgeredi (19-a, su’wret). Bul jag’day ushi’n 
to’mendegi qatnas wori’nli boladi’: 
Turaqli’ ko’lemde berilgen massali’ 
gazdi’n’ basi’mi’ temperaturag‘a 
proporcional ra’wishte wo’zgeredi.
Izoxorali’q process T–p diagrammada izo-
xora menen ko’rsetiledi (19-b, su’wret).
Bul ni’zamdi’ 1787-ji’lda francuz fizigi 
J.Sharl ta’jiriybeler tiykari’nda ashqani’ ushi’n 
woni’ Sharl ni’zami’ dep ataydi’.
Qatti’ denelerdegi izotermiyali’q processte 
ko’lem derlik wo’zgermegeni ushi’n wondag’i’ 
processti izoxorali’q process dep ataw mu’mkin.
=
V
2
V
1
T
2
T
1
.
 T
р
= const.
(9)
(10)