I(q-q). indd

Molekulyar fi zika ha’m termodinamika tiykarlari’

---

35
(7)
T
pV
= 
const.
temperaturasi’ T g’a ten’ bolg’an molekulalardi’n’ basi’mi’ to’mendegi 
formula menen ani’qlani’wi’n bilesiz:
p = nkT. 
(1)
Bul formulada k = dep ali’nsa ha’m n = ha’mde = =
v 
yekenliginen to’mendegi ten’lemeler kelip shi’g’adi’:
(2) , (3) ha’m (4) ten’lemeler ideal gaz hali’ni’n’ ten’lemesi dep ataladi’. 
(3) ten’leme Mendeleev-Klapeyron ten’lemesi dep ataladi’.
Ideal gaz hali’ni’n’ ten’lemesi gazdi’n’ massasi’, basi’mi’, ko’lemi 
ha’m temperaturasi’ arasi’ndag’i’ baylani’sti’ ko’rsetedi.
v = 1 mol gaz ushi’n (4) ten’leme to’mendegi ko’riniske keledi:
pV = RT. (5)
Bul formula 1 mol ideal gaz hali’ni’n’ ten’lemesin ko’rsetedi. (5) 
ten’lemeden:
Izoprocessler
Gazlardi’n’ universal turaqli’si’ R, berilgen gazdi’n’ massasi’ m ha’m 
molyar massasi’ M wo’zgermeytug’i’n bolg’ani’ ushi’n ideal gaz hali’ni’n’ 
ten’leme (3) sin to’mendegishe ko’rsetiw mu’mkin:
Bul formula Klapeyron ten’lemesi dep ataladi’.
To’mendegi bul parametrlerden birewin turaqli’ dep yesaplap, qalg’an 
yekewi arasi’ndag’i baylani’sti’ birme-bir ko’rip shi’g’ami’z.
Berilgen gazdi’n’ makroskopiyali’q parametrleri turaqli’ 
bolg’anda qalg’anlari’ arasi’ndag’i’ baylani’sti’ ko’rsetetug’i’n 
process izoprocess dep ataladi’.
1. Izotermiyali’q process (T = const).
Temperatura turaqli’ bolg’anda boli’p wo’tetug’i’n fi zikali’q 
processler izotermiyali’q process dep ataladi’.
Grekshe «termos» – «ji’lli’» degen ma’nisti bildiredi.
Izotermiyali’q process ushi’n (7) baylani’sti’ to’mendegishe tu’sindiriw 
mu’mkin:
pV = const.
(6)
V
N
M
m
N
A
N
T
pV
= R
.
N
A
R
N
A
N
pV =  RT, (2) pV = RT, (3) pV = vRT. (4)
m
M