I(q-q). indd

II bap. Termodinamika elementleri

---

36
a
18-su’wret
a
17-su’wret
Cilindr ishine tolti’ri’lg’an gazdi’n’ 
da’slepki kolemi V
1
, basi’mi’ p
1
turaqli’ 
temperaturada qi’si’lg’annan keyingisi V
2
, p
2
bolsi’n. Wo1 jag’dayda to’mendegi qatnas 
wori’nli’ boli’p yesaplanadi’ (17-a, suwret):
Turaqli’ temperaturada berilgen 
gazdi’n’ basi’mi’ ko’lemine keri 
proporcional ra’wishte wo’zgeredi.
Izotermiyali’q processtegi ni’zamli’qti’ 
pV diagrammada izoterma menen ko’rsetiledi 
(17-b, suwret).
Izotermiyali’q processti 1662-ji’li’ inglis 
alimi R.Boyl ha’m 1976-ji’li’ francuz fi zigi 
E.Mariott ta’jiriybeler tiykari’nda bir-birinen 
xabarsi’z halda ashqan. Soni’n’ ushi’n ga-
zlarda baqlanatug’i’n bul ni’zamlili’q Boyl-
Mariott ni’zami’ dep ataladi’.
Izotermiyali’q processler suyi’qli’qlardi’n’ 
qaynawi’nda ha’m qatti’ denelerdin’ yeriwinde 
ushi’raydi’.
2. Izobarali’q protess (p 
= const).
Basi’m turaqli’ bolg’anda ju’z 
beretug’i’n fizikali’q processler 
izobarali’q process dep ataladi’.
Grekshe «baros» – «basi’m» degen ma’-
nisti bildiredi. Izobarali’q protses ushin (7) 
ten’lemeni to’mendegishe ko’rsetiw mu’mkin:
Cilindr ishine gaz tolti’ri’li’p, porshen 
tek awi’rli’q ku’shi menen turg’an bolsi’n. 
Bunday halda gazdi’n’ da’slepki temperatu-
rasi’ T
1
, ko’lemi V
1
ge ten’. Cilindrdeg’i gaz 
temperaturasi’ T
2
ge wo’zgergende ko’lemi 
V
2
ge jetedi (18-a, suwret). Bunday jag’day 
T
V
= const.
b
b
=
p
2
p
1
 
 
V
1
V
2
.
(8)