Iqtisodiy bilim asoslari

35
Firma faoliyatining samaradorligi 
— firmaning muayyan davrda 
olgan foydasi miqdorining shu davrda sarflangan jami xarajatlari 
miqdoriga nisbati.
Ma’lumki, korxona mahsulot ishlab chiqaradimi, yo‘qmi, u ma’lum 
xarajatlar uchun mablag‘ sarflashga majbur. Shu bois, korxonada ishlab 
chiqarish jarayonining to‘xtashi vaqt o‘tgan sari uning qarzga botishiga 
olib keladi. Qarzlar o‘sib shu darajaga boradiki, natijada, korxona bu 
qarzlarni to‘lash imkoniyatiga ega bo‘lmay qoladi. Bunday holatlarda 
korxona bankrot (“sindi”) deb e’lon qilinadi. Korxonaga tegishli mol-
mulk sotuvga, odatda, kimoshdi savdosiga qo‘yiladi. Sotishdan tushgan 
pullar davlat va boshqa firmalar oldidagi qarzlarni qoplashga ishlatiladi.
Respublikamizda “Bankrotlik to‘g‘risida”gi qonun 1994- yilda qabul 
qilingan va unga bir necha marta o‘zgartirishlar kiritilgan. Unda qarzlarini 
to‘lashga qodir bo‘lmagan korxonalarni “bankrot” deb e’lon qilish yo‘l-
yo‘riqlari belgilangan.
Korxonalar, firmalar ta’sischilar kengashi qaroriga ko‘ra yoki bankrot 
deb e’lon qilingan taqdirda tugatilishi mumkin. Firmalarni tugatish 
firma nizomida va amaldagi qonunlarda ko‘zda tutilgan yo‘l-yo‘riqlar 
asosida amalga oshiriladi. Korxona tugatilayotgan paytda, uning davlat 
va boshqa firmalar hamda tashkilotlar oldidagi qarzlari to‘langandan 
so‘ng, qolgan mol-mulk va pul mablag‘lari ta’sischilar o‘rtasida korxona 
nizomida ko‘zda tutilgan tartibda taqsimlanadi. Korxona shahar (tuman) 
hokimligi tomonidan tugatilishi haqidagi qaror chiqqandan keyingina 
tugatilgan hisoblanadi.
Bankrotlik
 – firmaning o‘z xodimlari, boshqa fuqarolar, firmalar 
va davlat oldidagi qarzlarini to‘lay olmaslik holati.
1. Firma foydasining real miqdori nima? U qanday hisoblanadi? 
2. Firma faoliyati natijasining tahlili nima uchun kerak bo‘ladi?