Iqtisodiy bilim asoslari

34
Bu yerda: P
r 
— foydaning real miqdori;
P
n 
— foydaning nominal miqdori;
I  — narxlarning o‘zgarish indeksi. 
P
r
=
P
n
I
Bu yerda: R — samaradorlik;
P
r
— foyda miqdori;
TC — xarajatlar miqdori.
P
r
. 
100 %
TC
R 
=
Firma birinchi oyda 20 000 000 so‘m xarajat qilib, 25 000 000 
so‘m daromad qildi. Ikkinchi oyda esa 25 000 000 so‘m xarajat 
qilib, 30 000 000 so‘m daromad qildi. Qaysi oyda firma faoliyatining 
samaradorligi yuqoriroq bo‘lgan?
Mashq
Firmaning ma’lum davr mobaynidagi faoliyatini ko‘rsatuvchi o‘lchov-
lar bor. Ulardan biri samaradorlik (rentabellik) tushunchasidir. Firma 
umumiy faoliyatining samaradorligi (rentabellik) deb uning muayyan 
davrda olgan foydasi miqdorining, shu davrda sarflangan jami xarajatlari 
nisbatiga aytiladi.
Foydaning nominal miqdori
– foydaning joriy narxlarda ifodalan-
gan qiymati.
Foydaning real miqdori
– foydaning biror yildagi narxlarga 
nisbatan xarid qilish quvvati.
Masalan, “Sherdor” firmasi bir oy davomida 30 000 000 so‘m xarajat 
qilib, 7 500 000 so‘m foyda oldi. Demak, firma faoliyatining bu oydagi
foydalilik darajasi R = Pr : TC  = 7 500 000 : 30 000 000 = 0,25 yoki 
25% ga teng bo‘ladi. Odatda, samaradorlik foizlarda ko‘rsatiladi. 
Korxona faoliyatining foydalilik ko‘rsatkichi 25% ga teng bo‘lishi yaxshi 
ko‘rsatkich hisoblanadi.
Firmaning ma’lum muddatdagi iqtisodiy faoliyatining natijalari uning 
foyda va zarari haqidagi hisobotida o‘z aksini topadi. 
Korxona ishlab chiqarish faoliyatining rivojlanishida aylanma 
mablag‘larning bir maromda aylanib turishi muhim ahamiyatga ega. Bu 
mahsulotni ishlab chiqarishdan tortib, uni sotishgacha bo‘lgan jarayonni 
oqilona boshqarishni taqozo etadi. Aylanma mablag‘ miqdorining kamayib 
ketishi ishlab chiqarish hajmining kamayib ketishiga olib keladi. Aylanma 
mablag‘ qancha tez aylansa, korxona shuncha ko‘p foyda ko‘radi. 
nisbatini ifodalovchi maxsus koeffitsientdir. Firma foydasining real 
miqdori quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
http:eduportal.uz

---