Iqtisodiy diskursdagi asosiy atamalarning kognitiv

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 4 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
838 
w
www.oriens.uz
May
2021
 
 
bo‘lishini hisobga olsak, predikatlarni, aniqlovchilarni qo‘shilishi mumkin bo‘lgan 
sinonimik qatorlar va uni so‘z birikmalaridagi ishtirokini taxmin qilish mumkin. 
Ikkinchi terminga o‘tamiz speculation - chayqovchilik. 
2.Jadval 
№ 
Kognitiv 
yo‘nalishi 
(konkret savol 
qo‘yiladi) 
Kognitiv 
yo‘nalish nuqtasi 
(savol javob berish 
orqali aniqlanadi) 
Ingliz tili 
O‘zbek tili 
1 
U qanday 
(ko‘rinishga ega)? 
vaqt bo‘yicha 
short-term 
qisqa muddatli 
 
o‘lchami bo‘yicha 
rising; 
accelerating; 
heavy; 
o‘suvchi; 
tezlashuvchi; 
salobatli; 
 
hissiy va 
sub’ektiv 
baholash 
bo‘yicha 
stabilizing; 
destabilizing; 
profitable; 
rampant; 
disastrous; 
ruthless; 
 
barqarorlashtiruvch
i; 
beqarorlashtiruvchi
; 
foydali; 
shafqatsizlik; 
vayron qiluvchi; 
ayovsiz; 
2 
Biz uni nima 
qilamiz 
(yoki biz u bilan 
nima qilamiz) ? 
harakatga 
keltiramiz 
cause; 
set off on a rate; 
repeat; 
dabble in; 
chaqiramiz; ma’lum 
bir tezlikda 
boshlaymiz; 
takrorlaymiz; 
shug‘ullanamiz; 
 
ta’sir etamiz 
stimulate; 
counteract; 
counter; 
discourage; 
avoid; 
curb; 
tame; 
reduce / cut; 
rag‘batlantiramiz; 
qarshilik 
ko‘rsatamiz qarshi 
turamiz; to‘sqinlik 
qilamiz; 
(olib) qochamiz 
jilovlaymiz; 
bo‘ysindiramiz; 

---

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 4 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
839 
w
www.oriens.uz
May
2021
 
 
halt; 
qisqartiramiz; 
to‘htatamiz; 
 
rejalashtiramiz 
be disturbed by~; 
accrue losses 
from~; lose huge 
amounts on~; 
~ dan xavotir 
olamiz; 
~ dan yo‘qotishlarni 
boshdan 
kechiramiz; 
~ dan katta 
miqdorda mablag‘ni 
yo‘qotamiz; 
 
baholaymiz va 
o‘lchaymiz 
know the difference 
between investment 
and ~; 
measure the 
significance of ~; 
something is well 
suited to ~; 
play down the role 
of~ ; 
investisiyalash bilan 
~ o‘rtasidagi farqni 
bilamiz; 
~ ning ahamiyatini 
o‘lchaymiz; 
biror narsa ~ ga 
juda mos keladi; 
~rolini 
pasaytiramiz; 
3 
U nima qiladi? 
Unga nima 
bo‘lyapti? 
davom etadi, 
ehtimollik va 
o‘lchovga ega 
go on / continue; 
decline 
dramatically; 
be restricted to; 
be rife; 
be very difficult to 
predict; 
depend on; 
davom etyapti; 
keskin pasayyapti; 
biror narsa bilan 
cheklangan 
bo‘lyapti; keng 
tarqalgan 
bo‘lyapti; 
bashorat qilish 
(oldindan 
aytish)qiyin 
bo‘lyapti; 
...ga bog‘liq 
 
foyda 
keltiradimi yoki
zarar 
have little to do 
with the real 
progress of 
companies; 
kompaniyalarning 
haqiqiy (real) 
muvaffaqiyatiga 
unchalik aloqasi 

---

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 4 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
840 
w
www.oriens.uz
May
2021
 
 
push prices up 
further; 
yo‘q; 
narxlarni 
yanada oshiradi; 
 
kompozision 
birikma 
tarkibida 
an enormous 
amount of ~; 
an instrument for~; 
the morality of ~; 
a massive increase 
in ~; 
~ning juda katta 
miqdori; 
~ uchun asbob 
(uskuna); 
~ning axloqi; 
~ning salmoqli 
ko‘payishi; 
Speculation - chayqovchilik terminining kognitiv xaritasi: 
An enormous amount of ~ (~ juda katta miqdor), an instrument for ~ (~ uchun asbob), 
the morality of ~ (~ axloqi ), a massive increase in ~ (~ ning salmoqli ) deficit 
(defisit) termining kognitiv xaritasi quyidagicha ko‘rinadi: 
1. U qanday? 
• vaqti bo‘yicha: 
ongoing (davom etayotgan), chronic (uzoq cho‘zilgan), persistent (doimiy), resulting 
(biror narsa natajasida kelib chiqayotgan) 
• dinamikasi va o‘lchami bo‘yicha: 
rapidly growing (tez o‘sayotgan), small (kichik), huge (ulkan), large (katta), massive 
(salmoqli), serious (jidiy), substantial (sezilarli), enormous (maxobatli), record 
(rekord xajmlarda), maximumfeasible (maksimal mumkin bo‘lgan), exces- sive (xaddan 
tashqari katta), whatsized (qanday o‘lchamdagi), sizeable (sezilarli o‘lchamlarda), 
relativelylarge (nisbatan katta), soaring (juda baland) 
• hissiy - sub’ektiv baholash bo‘yicha: 
good (yaxshi ), bad (yomon), risky (tavakkalchi), excessive (xaddan tashqari katta), 
stubborn (qaysar (o‘jar) 
2. Biz uni nima qilamiz? Yoki biz u bilan nima qilamiz 
harakatga keltiramiz: 
cause (chaqiramiz), have (bor(bizda), run (bor) 
• ta’sir o‘tkazamiz: 

---

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 4 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
841 
w
www.oriens.uz
May
2021
 
 
maintain (qo‘llab-quvvatlaymiz), finance (moliyalashtiramiz), widen (kengaytiramiz), 
pushtorecordheights (rekord balandliklariga yetkazamiz), combinewith (...bilan 
biriktiramiz), bringmuchof ~ home (uning katta qismini uyga qaytaramiz) 
• o‘lchami bo‘yicha baholaymiz:
Equate with (...bilan tenglashtiramiz), estimate at (darajadasida baholaymiz) 
• uning ta’sirini xis qilamiz(qilmaymiz):
experience (xis qilamiz), endure (boshdan kechiramiz) 
• ijobiy yoki salbiy munosabat bildiramiz: 
blame for (ayblaymiz), blame on the rest of the world (unda butun dunyoni 
ayblaymiz) 
3. U nima qiladi? 
• davomiyligiga, ehtimolligiga, o‘lchamiga ega bo‘ladi: 
persist (davom etadi), climb (ko‘tariladi), standat (bir darajada turadi), rise as a 
proportion of GDP (Yalpi ichki mahsulot ulushi foizi sifatida o‘sadi), break its 
sustainable limit (barqarorlik chegarasidan chiqib ketadi) 
• foyda yoki zarar keltiradi: 
Reflect an investment boom (investisiya shov-shuvini (portlashini?) aks ettiradi), can 
be a problem (muammo tug‘dirishi mumkin), become a national policy obsession 
(milliy siyosat g‘oyasiga aylanadi), cause political concern (siyosiy xavotirlikni 
keltirib chiqaradi), weaken foreign investor confidence (xorijiy investorlarning 
ishonchini zaiflashtiradi), create an upward pressure on the yen (ienani kuchaytirish 
uchun bosim yaratadi) 
4. Davomiyligi, o‘lchami, sababi va natijasi parametrlari quyidagi iboralarda 
ko‘rinadi: 
two decades of ~ (~ikki o‘n yilligida), a string of (~ketma-ketligi, qatori) chereda, 
ryad ~), the real cause of (~haqiqiy sababi), the combined impact of 
(~kombinatsiyalangan ta’siri) 
Va nihoyat, bizning tadqiqotimizdagi yagona to‘liq otdan yasalgan surplus (profisit) 
terminining kognitiv xaritasi, o‘xshash ta’rifni ko‘rsatadi. Biroz farqlar mavjud, 
asosan davriy rivojlanishning atributlarini kamroq ifodalanganligi yoki yaxshi-yomon 
qatoridagi sifatlarni mavjud emasligi (biroq bu qarama-qarshilik fe’llar bilan 
birgalikda keltirilgan), ammo qolganida, shu jumladan iboralar darajasida, kognitiv 
xarita shunga o‘xshash tasavvurlarni beradi - harakat va o‘zgarish jismoniy 
parametrlarlar, sezilarli yoki sezilmas, ijobiy yoki salbiy ta’sir va shunga mos 
ravishda unga nisbatan bo‘lgan hissiy munosabat bilan birikadi. 

---