Iqtisodiy ta'limotlar

18.4. Keyns g`oyalarining hozirgi davrdagi ahamiyati 
Shuni aniq qilib aytish kerakki, Keyns ta'limoti inqirozlar, urushlar va 
urushdan keyingi davrlar uchun samarali bo`ldi, chunki favqulotta holatlar 
davrida davlatning roli kuchli bo`lishi kerak. Amalda esa, ayniqsa 2-jahon 
urushidan so`ng G’arb mamlakatlarini sotsialistik oriyentatsiyasi kuchaydi 
(davlat mulki oshib bordi), davlat budjeti qarzlari ko`payib, ishsizlik ham 
o`sgan, inflatsiya kuchli. Bu ijtimoiy ishlarni ko`paytirishga qaratilgan tadbirlar 
oqibatidir deb tan olinmoqda. Ishsizlikning ish haqini pasaytirish yo`li bilan hal 
etish tarafdorlari ham mavjud, ammo pul massasini ko`paytirish (inflatsiyaga 
olib keladi), ya'ni emissiya yo`li ko`pchilikka oson ko`rinadi. Bu konsepsiya 
ma'lum davr mobaynida inflatsiya bo`lmagan holda minemal ishsizlik darajasini 
isbotlashga imkon beradi. 
70-yillardan boshlab Keyns ta'limotiga nisbatan davlatning iqtisodiyotga 
aralashuvi bo`yicha neoliberalizm g`oyalari asosiy bo`lib qoldi, chunki bu 
davrda jahoning ko`pgina mamlakatlarida inqiroz holatlari doim voqeaga 
aylanib qoldi. Inflatsiya, davlat budjetining kamomadi, ishsizlik toboro 
kuchaydi. Neoliberallar keynschilarni tanqid qilar ekanlar, iqtisodiyotda davlat 
sektorining oshuvi, erkin raqobatning kamayishi, iqtisodiyotning muhim 
tarmoqlariga investitsiyalar kamayganligi ular g`oyalarining sayozligidan 
dalolat beradi, deb hisoblaydilar. 
70-80-yillar neoliberal g`oyalar iqtisodiyotda tobora ustunligini egallay 
boshladi. Ko`p davlatlarda iqtisodiyotni denatsionalizatsiya qilish kuchaydi 
(nodavlat shakllariga o`tildi). Buning oqibatida Buyuk Britaniya (Tetcherizm), 
Fransiya, Yaponiya, Chili (Pinochet), Ispaniya va boshqa mamlakatlarda 
davlatning iqtisodiyotga aralashuvi minimallashtirildi va iqtisodiy ahvol 
yaxshilandi.
 
XULOSA 
1929-1933 yillardagi jahon iqtisodiy inqirozi avvalgi "sof ta'limot" 
nazariyotchilarining fikriga qo`shimchakiriishni talab etdi. Iqtisodiy ta'limotlar 
tarixida Keyns inqilobi deb nom olgan o`zgarish ro`y berdi. Agar avvallari 
bozor iqtisodiyoti barcha muammolarni avtomatik ravishda hal qiladi degan 
g`oya ustun bo`lsa, Keyns ularga boshqacha qarab, davlatning iqtisodiyotga 
aralashuvini zarur deb hisobladi. Bandlik, foiz, milliy daromad, investitsiyalar 
o`rtasidagi munosabatlar o`rganilib, "aralash iqtisodiyot", multiplikator 
tushunchalari kiritildi. Keynschi va Neokeynschilar davlatning iqtisodiyotga 
aralashuvini qo`llab, "akselerator koeffitsienti"ni qo`lladilar, unga ko`ra 
daromadlarning investitsiyalarga ta'sirini ko`rish mumkin. Keynschilikning 

---

312 
ayrim shakllarida indikativ rejalashtirish ham qo`llab-quvvatlanadi. Ishsizlik va 
inflatsyani bandlik yo`li bilan hal etish mumkin degan g`oya ustun.