Iqtisodiy ta'limotlar

12.2. A.Sen-Simon, Sh.Furye va R.Ouen iqtisodiy qarashlari 
Fransiyada burjua inqilobidan keyin kapitalizm yana tez rivojlandi. Ja-
miyat oldida doimiy ravishda ko`ndalang bo`lib qolgan yangi savollarga 
fransuz mutafakkiri Sen-Simon birinchi bo`lib javob berishga urindi.
Anri Klod de Rebrua Sen-Simon (1760-1825 yy.) 
Fransiya xayoliy sotsializmining namoyandasi bo`lib, 
1789-1794 yillardagi fransuz inqilobi bilan zamondosh 
edi. U aristokratlar oilasidan kelib chiqqan bo`lib, 
quyidagi mashhur asarlarning muallifidir: "Sanoat 
sistemasi haqida", "Inson haqidagi fan ocherklari", 
"Sanoat 
yoki 
siyosiy, 
ma'naviy 
va 
falsafiy 
mulohazalar", "Yangi xristianlik" va boshqalar. 
Sen-Simon maxsus iqtisodiy tadqiqotlarni amal-
ga oshirmadi, balki asosiy e'tiborni ijtimoiy muammo-
larga qaratdi. U butun yaxshi jamiyat to`g`risidagi 
umidini aql-idrokka, ma'rifatga bog`ladi; u insonning 
aql-idrokini tarixiy jarayonning to`la hokimi va rahbari sifatida bildi, jamiyatni 
yaxshi tarzda qayta qurish yo`llarini tashviqot qilishni esa o`z ta'limoti amalga 
oshirilishining bosh vositasi deb hisobladi. 
Fransuz ma'rifatparvarlaridan farq qilib, Sen-Simon ishlab chiqarishdagi 
inson faoliyati, mulkchilik formalari kabi iqtisodiy faktorlarga katta baho berdi. 
U "Ilk davr", "qulchilik", "O`rta asrlar", "Hozirgi davr" va "Oltin asr"larni alo-
hida ajratib, ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalarni ko`rsatib o`tdi. "Hozirgi davr" 
(ya'ni XIX asrning ikkinchi yarmi) o`tish davri deb belgilanib, "...bu davrda, 
deb yozadi Sen-Simon, olimlar, tadbirkorlar va ishchilardan iborat sanoatchilar 
shakllanadi, ular qirol hukumati bilan birgalikda odil jamiyatni barpo etishlari 
kerak, bu esa o`z navbatida "Oltin asr"ga kirib kelishni ta'minlaydi." 
Sen-Simon o`zining tarixiy konsepsiyasidan kelib chiqib, hozirgi davrni 
o`rganib borish uchun o`tgan davrga nazar tashlash kerakligini aytib, "har bir 
alohida olingan davr mulohazasida juda yuzaki, hatto noto`g`ri xulosalarni be-
radi, so`nib borayotgan o`tmish qoldiqlari tug`ilib kelayotgan kelajak bilan qor-
ishtirib yuboriladi", deb ko`rsatadi. 
Tarixiyligiga qaramay Sen-Simonning jamiyatning rivojlanish konsep-
siyasi idelistik edi, chunki uning asosini fan taraqqiyoti, ong va g`oyalar rav-
naqi tashkil etardi. 
Lekin uning idealistik tarixiy konsepsiyasida ayrim materialistik fikrlar 
ham yo`q emas. Jumladan, Sen-Simon shaharlar, sanoat va savdoning 
rivojlanishi burjuaziyaning shakllanishiga sabab bo`lganligini, iqtisodiy holat 
esa, mulkchilikka tobe' bo`lgan, o`ziga xos ijtimoiy-tarixiy formalarni vujudga 
keltirishini aytib o`tadi. "Hokimiyat va boshqaruniv belgilovchi qonun ham, -