Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya 37

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

57 

 

A.Veber  –  sanoat  shtandortining  asoschisidir.  Shtandort  esa  –  korxonaning 

o‗rnashgan joyi yoki korxonaning optimal (standart) joylashgan nuqtasi ma‘nosini 

anglatadi.  Joylashtirish  omili  u  yoki  bu  korxonani  qurishda  ko‗zda  tutilgan 

iqtisodiy samaradorlik, foyda nuqtai nazaridan baholanadi. 

Bu foyda, A.Veber fikricha, asosan, xomashyo, mahsulotni realizatsiya qilish, 

transport va ishchi kuchiga ketgan xarajatlar nisbati hamda asosiy ishlab chiqarish 

fondlari  qiymatidan tashkil topadi. Keyinchalik  u  xomashyo  va  mahsulotni sotish 

bilan  bog‗liq  omilni  umumiy  transport  sarf-xarajatlariga  kiritdi.  Chunki, 

mahsulotning tannarxiga xomashyoni keltirish, mahsulotni realizatsiya qilish bilan 

bog‗liq xarajatlar ham kiradi. Natijada, sanoat shtandortini belgilovchi ikkita omil 

– transport va ishchi kuchi (mehnat resursi) olindi. Veber keyinroq ularga yana bir 

muhim omilni – aglomeratsiya omilini qo‗shdi. 

Transport  omiliga  mahsulot  yoki  xomashyoning  vazni,  tashiladigan  masofa, 

mehnat  resursida  ish  haqi,  aglomeratsiya  omilida  esa,  korxonalarning  bir  joyda 

to‗planishi hisobga olinadi. 

A.Veber ilmiy adabiyotda o‗zining shtandort nazariyasi, ―joylashtirish omili‖ 

va  ―aglomeratsiya  samaradorligi‖  tushunchalarini  kiritganligi  bilan  mashhurdir. 

Aglomeratsiya  samaradorligi  –  bu  asl  mohiyatiga  ko‗ra  mujassamlashuv 

(konsentratsiya)  samaradorligi  bo‗lib,  unga  hozirgi  kunda  korxonalarning 

yiriklashuvidan,  ya‘ni  miqyos,  masshtab  iqtisodi  asosida  emas,  balki 

korxonalarning kooperatsiya va ixtisoslashuv natijasida erishiladi. 

I.Tyunen  (qishloq  xo‗jaligi)  va  A.Veberning  (sanoat  shtandorti)  g‗oyalari 

abstrakt  sharoitlarni  hisobga  olgan  holda  yaratilgan  bo‗lsa-da,  ularning  ilmiy 

ahamiyati  hozirgacha  yo‗qolmagan.  Bu  olimlarning  g‗oyalarini  ―omillar  tahlili‖ 

shaklida umumlashtirish mumkin. Omillar esa hududda ayrim joylarni tanlab olish 

va  pirovard  natijada,  hududiy  mujassamlashuv  va  hududiy  notekisliklarni  yoki 

geografik tengsizlikni keltirib chiqaradi. 

---