Isbot qilishdan maqsad nima?

Isbot qilinayotgan obyektga nisbatan dalillar nechi turga boʻlinadi

Исбот қилинаѐтган тезисга нисбатан далиллар тўғри ва эгри далилларга бўлинади. Дастлабки далиллар бу – аниқланиши лозим бўлган ҳолат тўғрисидаги маълумот биринчи манбадан олинган далиллардир. Ҳосила далиллар эса исботланиши лозим бўлган факт тўғрисидаги маълумот биринчи манбадан эмас, балки бошқа манбадан олинган далиллардир. Тўғри далиллар исбот қилиниши лозим бўлган ҳолатлар тўғрисидаги маълумотларни акс эттирувчи далиллар бўлса, эгри далиллар оралиқ фактлар тўғрисидаги маълумотларни акс эттиради. 57 Эгри далиллар асосида бир нечта хулоса чиқариш мумкин. Масалан: ўғирланган нарсалар А.да топилганлиги шу билан изоҳланадики, у бу нарсаларни сотиб олган ѐки ўғирлаб олган ѐки топиб олган.Тўғри далилда эса хулоса фақат битта бўлади. Масалан: А.да топилган нарса наркотик модда, бу наркотик модда тўғри ашѐвий далил ҳисобланади. Масалан: оѐқ ѐки пойабзал излари, бармоқ ѐки қўл излари фақат эгри далил сифатида кўрилади. Айбланувчининг айбсизлигини тўғридантўғри кўрсатувчи, яъни унинг ҳаракатларида жиноят таркибининг йўқлигини ѐки ижтимоий хавфли қилмишни содир этмаганлигини тўғридан-тўғри кўрсатувчи далиллар – тўғри оқловчи далиллар деб аталади. Айбланувчининг айбсизлигини тўғридан-тўғри кўрсатмайдиган, бироқ айбловни рад этувчи, айбланувчининг фойдасига бўладиган далилий фактни аниқловчи далиллар – эгри оқловчи далиллар ҳисобланади. Тўғри оқловчи далил – «alibi» – «бошқа жойда» деган маънони англатади. Тўғри далилдан фойдаланишда ушбу далил манбасини баҳолаш аҳамиятлидир. Масалан, гувоҳ тўғри кўрсатув бердими, кўрсатувда хато ѐки ѐлғон йўқми. Агар далил тўғри баҳоланса, асосий факт тўғри аниқланган ҳисобланади. Эгри далиллардан фойдаланиш бошқачароқ бўлади. Бу ҳолда эгри далилнинг манбаси баҳоланиб бўлинганидан сўнг ва далил ишончли деб топилганидан кейин ўша эгри далил воситасида аниқланган далилий факт баҳоланиши, далилий факт билан асосий факт ўртасидаги боғланиш аниқланиши лозим. Шахсий далиллар деб инсондан олинувчи маълумотларни акс эттирувчи далилларга айтилади (мисол учун, гувоҳ, жабрланувчи, гумон қилинувчи, айбланувчи, судланувчи ва бошқалардан олинган кўрсатувлар, эксперт хулосаси). Ашѐвий далиллар деганда, моддий дунѐдаги ашѐлардан олинувчи далиллар тушунилади.

13. 
    Ayblov predmetiga nisbatan dalillar turlari
    

Dalillar ayblov predmetiga nisbatan ayblovchi va oqlovchi da¬lillarga boʻlinadi.
Ayblanuvchining aybini tasdiqlovchi, uning javobgarligini ogʻirlashtiruvchi dalillarga ayblovchi dalillar deb aytiladi. Bunday dalillarga ayblovga asos boʻlgan dalillar, shuningdek, ayblanuvchi¬ning javobgarligini ogʻirlashtiruvchi holatlar toʻgʻrisidagi maʼlu¬motlar kiradi.
Ayblovni inkor qiluvchi, ayblanuvchining aybsizligini tas¬diqlovchi, ayblanuvchining javobgarligini yengillashtiruvchi holat¬lar toʻgʻrisidagi maʼlumotlar, shuningdek, ayblanuvchiga qoʻyilgan ayblovni shubha ostiga oluvchi dalillarga oqlovchi dalillar deb aytiladi.
Dalillarni ayblovchi va oqlovchi dalillarga boʻlish shartli xususiyatga ega, chunki bir dalil ish yuritish davomida oʻz xusu¬siyatini oʻzgartirishi ham mumkin.
Jinoyat-protsessual qonun har bir jinoyat ishi boʻyicha aybla¬nuvchini ayblovchi dalillarnigina emas, uni oqlovchi dalillarni ham, shuningdek uning javobgarligini yengillashtiruvchi va ogʻir¬lashtiruvchi holatlarni ham aniqlashni shart qilib qoʻygan (OʻzR JPK 22-m.). Amaliyotda ayblanuvchini fosh qiladigan dalillarni toʻplashga ahamiyat berilsada, uni oqlovchi dalillarni toʻplashga yetarli ahamiyat berilmaydi. Bu esa qonuniylikni buzishga, ishni bir yoqlama hal qilishga olib keladi.
Ishda mavjud boʻlgan oqlovchi dalillarni har bir jinoyat ishi boʻyicha tekshirilgan va rad etilgan taqdirdagina ayblovning isbot¬langanligi haqida bir xulosaga kelish mumkin boʻladi.
Sud tomonidan sudlanuvchining aybsiz deb topilishi va oqlov hukmi chiqarilishi uchun esa ish boʻyicha toʻplangan ayblovchi, yaʼni fosh qiluvchi dalillar tekshirilgan va ular rad etilgan yoki yetarli deb topilmagan boʻlishi kerak.

14.