Isbot qilishdan maqsad nima?

188-modda. Namunalarning turlari va ularni olish usullari
Surishtiruvchi, tergovchi yoki sud tirik odamning, murdaning, hayvonning, o‘simlikning, buyumning, materialning yoki moddaning xususiyatlarini o‘zida aks ettiruvchi namunalar olishga, basharti ularning ekspert tekshiruvi ekspert oldiga qo‘yilgan savollarni hal qilish uchun zarur bo‘lsa, haqlidir.
Tirik odamdan o‘zida uning xususiyatlarini aks ettiruvchi: biologik — qon, soch, so‘lak, inson organizmidan ajralib chiqadigan moddalar; psixofizik — dastxat; anatomik — teri naqshining chiziqlari, tish qoliplari; shuningdek ovozning xususiyatlari, kasb malakasini aks ettiruvchi namunalar olinishi mumkin. Murdani ko‘zdan kechirishda ham tekshiruv o‘tkazish uchun kerakli moddiy namunalar olinishi mumkin.
Namuna tariqasida xomashyo, mahsulot va boshqa materiallardan moddaning turga oid yoki o‘ziga xos fizik yoxud kimyoviy xossalarini aks ettiruvchi namunalar olinishi mumkin.
Tekshiruv o‘tkazish jarayonida ekspert gilza, o‘q, buzish asboblari va boshqa obyektlarning tajriba namunalarini tayyorlashga va ularning eksperimental izlariga qarab, o‘xshashlik yoki farqlanish masalasini hal etishga haqlidir.

27. 
    Erkin hikoya qilib berishning turlari
    

Erkin hikoya quyidagicha bir necha turda, yaʼni:
- xronologik;
- epizodlar boʻyicha;
- ayrim vaqtlar boʻyicha;
- hodisa yuz bergan joyning ayrim qismlari boʻyicha;
- shaxslar boʻyicha boʻlishi mumkin.

28. 
    Isbot qilish predmeti
    

Har bir jinoyat ishi boʻyicha isbotlashning muayyan predmye¬tini aniqlash jinoiy javobgarlikni qoʻllashning muhim kafolati hisoblanadi. Oʻrganilayotgan hodisaning aloqasi va xususiyatini ifodalovchi holatlar tizimi isbotlash predmetini tashkil etadi. Bu holatlar esa protsessual isbotlash yoʻli bilan amalga oshiriladi.
Maʼlumki, har bir jinoyat ishi oʻziga xos boʻladi. Shu bilan birga turlicha hodisalar oʻrtasida umumiy boʻlgan holatlarni ajra¬tib olish mumkin.
Aynan shu umumiy holatlar tushunchasini isbot qilish predmye¬ti aniqlab beradi. Isbot qilish predmeti bu har bir jinoyat ishi boʻyicha isbot qilinishi lozim boʻlgan faktlar va holatlar majmua¬sidir. M.S.Strogovich dalillar yordamida ishni toʻgʻri hal qilish uchun aniqlanishi lozim boʻlgan faktlar, jinoyat ishi holatlari is¬bot qilish predmetini tashkil qiladi, degan fikrni bildirgan.
Isbot qilish predmetini toʻgʻri aniqlash gʻoyat muhim hisoblana¬di. Isbot qilish predmetini haddan tashqari kengaytirish, isbot¬lovchi shaxslarning ishning pirovard natijasiga taʼsir qilmaydi¬gan holatlarni aniqlashga sarflanadi. Oʻzini oqlamagan darajada isbot qilish predmetini toraytirish tergovning va sud muhokamasi¬ning toʻliq olib borilmasligiga va bir tomonlama olib borilishiga olib keladi. Oqibatda ishga ahamiyatli holatlar aniqlanmasdan qoladi. Bu esa obʼektiv haqiqatga erishish vazifasini bajarishga salbiy taʼsir koʻrsatadi.

29. 
    Guvoh koʻrsatuvlarining shakllanish jarayoni
    

Guvoh isbotlovchi axborotning manbai sifatida tergov qili¬nayotgan hodisaning holatlaridan tashkil topadi va shuning uchun uning jinoyat protsessining ishtirokchisi–dalil manbai sifatidagi oʻrnini hech kim bosaolmaydi. Uning almashilmasligi guvohning majburiyatlarini protsessning boshqa ishtirokchilarining majburi¬yatlari bilan bogʻlashga yoʻl qoʻymaydi.
Maʼlumki, tergov va sud organlari guvohdan biror fakt boʻyicha maʼlumot olishni rejalashtiradi. Demak, guvoh tergov qilinadigan fakt boʻyicha oʻzida mavjud boʻlgan maʼlumotlarni tergov va sud or¬ganlariga berishi lozim, shuningdek u guvohlik koʻrsatuvining tabiyatini xarakterlovchi oʻziga xos xususiyat hisoblanadi.
Guvoh oʻz koʻrsatuvlarida doimo ish uchun ahamiyatli boʻlgan fakt¬ni ifodalashi kerak. Oʻzi kuzatgan holatlar boʻyicha guvohlik koʻr¬satuvi begʻaraz, faktga nisbatan obʼektiv xususiyatlar bilan tafsif¬lanishi lozim. Guvoh ish uchun ahamiyatli faktni qay darajada toʻla va izchillik bilan yoritib bersa, koʻrsatuvlarning qadri shunchalik yuqori boʻladi.
Guvohni soʻroq qilish jinoyat ishi boʻyich aniqlanishi lozim boʻlgan holatlar yuzasidan oʻtkaziladigan tergov harakati hisobla¬nadi.
Guvohni soʻroq qilishning samaradorligi dalillarni toʻplash vositasi sifatida koʻpgina holatlarga, yaʼni soʻroq qilishning pro¬sessual tartibi, uni oʻtkazish uchun sharoit yaratuvchi taktik usullar¬ni ishlab chiqish va qoʻllashga bogʻliq. Guvohni soʻroq qilishning taktik usullari ish boʻyicha maʼlumotlarga ega boʻlgan shaxslar doi¬rasini aniqlashdan; soʻroq qilish predmetidan; guvohni soʻroq qilish vaqti, joyi, ketma-ketligidan; ularni chaqirish usulidan; guvohning shaxsini oʻrganishdan; soʻroq qilishda guvohga koʻrsatiladigan huj¬jatlar va dalillarn tanlashdan; maxsus koʻrsatuvlar talab etiladi¬gan savollarni oydinlashtirish va maxsus iboralarni bilishdan iborat.
Guvohning sudda ogʻzaki javob berishi sudga nafaqat guvoh koʻr-satuvining mazmunini tekshirish, balki dalil manbasini qabul qilish va baholash imkonini beradi. Guvoh oʻzidagi yozma belgilardan faqatgina xotirada saqlash qiyin boʻlgan raqamlar va boshqa maʼ¬lumotlarga taalluqli boʻlgan hollarda foydalaniladi.

30. 
    Dalillar qanday usullar yordamida toʻplanadi.
    

Далилларнинг тўплашнинг қонуний йўллари: тергов ва суд ҳаракатлари, ҳимоячининг далилларни тақдим этиши ҳамда тезкор-қидирув фаолиятидир. Далилларни тўплашда турли илмий-техник воситалардан фойдаланиш мумкин. Бироқ бу ерда айрим истисно ҳолат мавжуд бўлиб: 1) далилларни тўплашнинг биринчи босқичи далилларни қидириш вақтидагина ҳар қандай илмий-техник воситалардан фойдаланиш мумкин; 2) далилларни 84 олиш босқичида қонунда кўрсатилган техник воситалар (овоз ѐзиш воситалари, кинокамера, видеомагнитафон, фотоаппарат, ахборот ташувчи мосламалар) дан фойдаланиш мумкин
Далилларни тўплаш жуда мураккаб жараѐн бўлиб, у қуйидаги босқичлардан ташкил топган: 1. Далилларни қидириш (тинтув, кўздан кечириш вақтида). Далилларни тўплашнинг бу элементи мажбурий ҳисобланмайди. Бу элемент умуман бўлмаслиги (далилларни тақдим этишда) ѐки нопроцессуал воситалар билан амалга оширилиши мумкин (ҳодиса шоҳидларини тезкор-қидирув йўли билан ѐки оммавий ахборот воситалари ѐрдамида аҳолига мурожаат қилиш йўли билан); 2. Далилларни олиш, нарса ва ҳужжатларни, тақдим этилган далилларни олиш, кўрсатув олиш ва шу каби ҳаракатлар воситасида амалга оширилади. Далилларни қидиришдан фарқли ўлароқ уларни олиш фақат процессуал йўл билангина амалга оширилиши мумкин. 3. Далилни процессуал расмийлаштириш (мустаҳкамлаш) далилларни тўплашнинг мажбурий элементидир. Тергов ҳаракатлари баѐнномалари тузиш, уларга иловалар тайѐрлаш каби йўллар билан амалга оширилади. Далилни мустаҳкамлаш ЎзР ЖПКсида кўрсатилган талаблар асосида бажарилмаса далил номақбул деб топилади.

31. 
    Huquqni muhofaza qilish organlari va jinoyatchilikka qarshi kurashuvchi boshqa davlat organlari hamda jamoat tashkilotlarining faoliyatini muvofiqlashtirishning huquqiy va tashkiliy asoslari
    

Muvofiqlashtirishning mazmuni va ahamiyati.
мувофиқ¬лаштириш деганда– иштирокчилар ўртасидаги ўзаро муносабат¬ни ўрнатиш тушунилади. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар жиноятчиликка қарши кураш чораларини самарали бажариш ва асосий фаолият йўна¬лишларини келишувчилик асосида таъминлаш мақсадида ўз фаолиятларини мувофиқлаштиради. Мувофиқлаштиришнинг асосий мақсади жиноятга қарши курашувчи структураларнинг ўзаро боғлиқ ва ҳамкорликда ҳара¬кат қилишини таъминлаш, жиноятларни тез, тўла ҳар томонлама аниқлаш, тергов олиб бориш, очиш ҳамда ваколатли органларга унинг юзага келиш сабаб ва шароитларини олдини олишга қара¬тилган чораларни ишлаб чиқиш ҳисобланади. Предмети – ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг ўзаро ҳамкорлигини енгиллаштириш, уларнинг умумий вазифалари, уларнинг ҳар бирига хос бўлган ҳуқуқий, ташкилий, информа¬цион ва бошқа восита, шакл ва услубларни таҳлил қилишдан ибо¬рат.

32. 
    Himoyachining dalillar to‘plashdagi vakolatlarini tushuntirib bering.