Ishlab chiqarish turlari va ularda ishni tashkil qilish

Кompensatsiyalovchi zveno deb, berkituvchi zveno xatoligini kamaytirish 
maqsadida, tashkil etuvchi zvenolarning xatoliklarini kompensatsiyalash uchun 
ishlatiluvchi zvenoga aytiladi. 
3.5-jadval.
O‘lchamlar zanjirlarining tasnifi 
Tasniflash 
xususiyati 
O‘lchamlar 
zanjirining nomi 
Tavsifnomalari 
Mahsulotdagi 
Har bir detal 
uchun 
Bir detal yuzalari yoki o‘qlarining nisbatan 
joylashishi va aniqligini aniqlaydi. 
o‘rni bo‘yicha 
Yig‘ish 
Mashinaning yig‘ilgan mexanizmda qaysi bir 
parametrining nisbatan joylashishni va 
aniqligini aniqlaydi. 
Aniqlikka 
erishish usuli 
bo‘yicha 
Кompensatorsiz 
Tashkil etuvchi zvenolarning talab etilgan 
aniqligi o‘zaroalmashin uv - chi detallar bilan 
ta‘minlalaydi. 
Кompensator bilan Berkituvchi zvenoning talab etilgan aniqligiga 
kompensator yordamida amalga oshiriladi. 
Zvenolarning 
joylashishi 
bo‘yicha 
To‘g‘ri chiziqli 
O‘lchamlar zanjirining zvenolari o‘zaro 
parallel chiziqlarda joylashgan. 
Yassi 
O‘lchamlar zanjirining zvenolari bitta yoki 
birnechta parallel tekisliklarda joylashgan. 
Fazoviy 
O‘lchamlar zanjirning zvenolari parallel 
bo‘lmagan tekisliklarda joylashgan. 
O‘zaro 
bog‘lanish 
xarakteriga qarab 
Mustaqil 
Hamma zvenolar bitta o‘lchamlar zanjiriga 
kiradi. 
O‘zaro bog‘liq 
Bitta yoki birnechta zvenolar, ikkita yoki 
ko‘proq o‘lchamlar zanjiriga kiradi. 
 
3.4.2-§. Texnologik o‘lchamlarni hisoblash 
Texnologik o‘lchamlar zanjiri ishlov berish yoki yig‘ish amallarini bajarishda, 
jihozlarni sozlashda yoki amallararo o‘lchamlarni va qo‘shimlarni hisoblashda yuzalar, 
chiziqlar, detallar yoki buyumlar nuqtalari oralig‘idagi masofani aniqlash imkonini 
beradi. 

---

Bu yerda eng muhim yechim o‘lchamlar zanjirlarini berkituvchi zvenolarini 
aniqlash hisoblanadi. Berkituvchi zveno texnologik qo‘yim sifatida ham berilishi 
mumkin, u konstruktor belgilagan qo‘yim bilan taqqoslanadi. Taqqoslash natijasida 
tayyorlangan detallar yoki yig‘ilgan mashinalar sifati to‘g‘risida aniq bir fikr aytish 
mumkin bo‘ladi. Texnologik qo‘yim kichik bo‘lishi kerak, hech bo‘lmaganda 
konstruktornikiga teng. Agar bu shartlarga rioya qilinmayotgan bo‘lsa, detallarni 
tayyorlash texnologik jarayonini o‘zgartirish zarur. 
O‘lchamlar zanjirlari yordami bilan hisoblashlarda ba‘zi bir qoidalarni qo‘llash 
zarur. O‘lchamlar zanjirini tashkil etuvchi zvenosini kattalashtirish natijasida 
berkituvchi zveno kattalashsa, kattalashtiruvchi zveno deb ataladi va 

A
i
bilan 
belgilanadi. O‘lchamlar zanjirini tashkil etuvchi zvenosini kattalashtirish bilan 
berkituvchi zveno kichiklashsa, kichiklashtiruvchi zveno deb yuritiladi va 

A
i
bilan 
belgilanadi. Tayyorlanuvchi detal yoki yig‘iluvchi mashina uchun kattalashtiruvchi 
yoki kichiklashtiruvchi zvenolar ko‘rinishidagi bo‘laklarni tasvirlovchi tegishli zanjirli 
sxemalar tuziladi (3.10- rasm). Bu rasmda keltirilgan zanjirda A4 kattalashtiruvchi 
zveno, A1, A2 va A3 lar kichiklashtiruvchi zvenolar hisoblanadi. 
O‘lchamlar zanjirlari yordamida, qoida bo‘yicha ikkita masala yechiladi.