Ishlab chiqarish turlari va ularda ishni tashkil qilish

Birinchidan, berkituvchi zvenoning berilgan parametrlari bo‘yicha tashkil etuvchi 
zvenolarning parametrlari aniqlanadi (to‘g‘ri masala echiladi). Ikkinchidan, tashkil 
etuvchi zvenolarning berilgan parametrlari bo‘yicha berkituvchi zvenoning
parametrlari aniqlanadi (teskari masala yechiladi), ya‘ni “Maksimum-minimum” 
usulida tekshiruv hisobi bajariladi. 
Zvenolar o‘lchamlarining og‘ishlari ikki usul bilan hisoblanadi: 
Birinchisi “Maksimum-minimum” usuli deb ataladi. Bunda, hisoblashlarda 
og‘ishlarning maksimal yoki minimal qiymatlari hisobga olinadi, ular doimo ishchi 
chizmalarda yoki texnik talablarda ko‘rsatilgan bo‘ladi. Bu usul hisoblashlarni sezilarli 
soddalashtiradi, biroq uning aniqligi bu holda nisbatan past bo‘lishi mumkin, chunki 
nominal miqdordan faktik og‘ishlar emas, balki chegaraviylari hisobga olinadi. 

---

Ikkinchi usul ehtimollik deb ataladi. U chegaraviylarni emas, balki 
o‘lchamlarni taqsimlanish qonunlari asosida ko‘proq ehtimol og‘ishlarni hisobga oladi. 
Bu usul ancha sermehnat bo‘lishiga qaramay, ko‘proq aniq usul hisoblanadi. 
O‘lchamlar zanjirlari nazariyasining asosiy tenglamasi quyidagicha: 




1
1
m
i
i
o
A
A
(3.15) 
Кattalashtiruvchi va kichiklashtiruvchi zvenolarni hisobga olib 3.15 formulani 
quyidagicha ifodalaymiz: 







1
1
1
m
n
i
n
i
i
o
A
A
A


,
(3.16) 
bunda, n- kattalashtiruvchi zvenolar soni; m - zanjir zvenolarining umumiy soni, 
berkituvchi zveno bilan birgalikda. 
Berkituvchi zvenoning eng katta va eng kichik chegaraviy o‘lchamlari 
quyidagilardan topiladi: 
)
...
(
)
...
(
min
1
min
2
min
1
max
max
2
max
1
max











m
n
n
n
o
A
A
A
A
A
A
A
; 
A
A
A
A
A
A
A
o
n
n
n
m
min
min
min
min
max
max
max
(
...
) (
...
)


 


 



1
2
1
2
1
. 
U holda berkituvchi zveno qo‘yimi: 
min
max
)
(
o
o
o
A
A
A
IT


yoki 




1
1
)
(
)
(
m
i
i
o
A
IT
A
IT
(3.17) 
Berkituvchi zvenoning quyi va yuqori chegaraviy o‘lchamlari quyidagi 
formulalardan topiladi: 







n
i
m
n
o
i
o
A
EI
A
ES
ESA
1
1
1


.
(3.18) 







n
i
m
n
i
i
o
A
ES
A
EI
EIA
1
1
1


.
(3.19) 
Qo‘yim maydoni o‘rtasining koordinatasini aniqlaymiz. 
i-nchi zveno qo‘yim maydoni o‘rtasining
i
c
A
E
koordinatasi deb, uning nominal 
qiymatidan shu zveno o‘lchami qo‘yim maydoni o‘rtasida turuvchi masofaga aytiladi 
(3.10-rasm). 
2
/
)
(
i
i
i
c
EIA
ESA
A
E


,
(3.20) 
chegaraviy og‘ishlar: 

---

2
/
)
(
i
i
c
i
A
IT
A
E
ESA


;
(3.21) 
2
/
)
(
i
i
c
c
A
IT
A
E
EIA


;
(3.22) 
shu kabi 
2
/
)
(
0
0
0
A
IT
A
E
ESA
c


;
(3.23) 
2
/
)
(
0
0
0
A
IT
A
E
EIA
c


(3.24) 
Berkituvchi zveno o‘lchami qo‘yim maydoni o‘rtasining 
0
A
E
c
koordinatasini 
quyidagi formula bo‘yicha topamiz: 








n
i
m
n
i
c
i
c
c
c
A
E
A
E
E
A
E
1
1
1
0
0



(3.25) 
3.11-rasm. Qo‘yim maydoni o‘rtasining koordinatasini aniqlash sxemasi. 
 
0
A
-berkituvchi zveno nominal o‘lchamini, uning 
0
)
(
A
IT
qo‘yimini, 
0
ESA
, 
0
EIA
chegaraviy og‘ishlarini va 
0
A
E
c
qo‘yim maydoni o‘rtasining koordinatasini aniqlash 
uchun “Maksimum-minimum” usulidan foydalanamiz. 
 
3.4.3-§. Amaliy masala echish 
1. Masala. O‘lchamlar zanjiri 3.11 - rasmda ko‘rsatilgan. Tashkil etuvchi 
zvenolarning qiymatlari, mm da: A
1 
= 35
+0,16
; A
2 
 = 60
-0,3
; A
3 
= 20
+0,13
; A4 = 40
+0,16
Yechimi: Nominal o‘lchamni (3.16) formula bo‘yicha aniqlaymiz Ao = (60+20) 
- (35+40) = 5 mm. 
Berkituvchi zveno qo‘yimini (3.17) ifodaga binoan topamiz, (IT)Ao = 0,16 +0,3 
+ 0,13 + 0,16 = 0,75 mm ga teng

Berilgan sharoit uchun tashkil etuvchi o‘lchamlarning chegaraviy og‘ishlari 
mm.da quyidagi qiymatlarga ega bo‘ladi: 
ES35=+0,16; ES60=0; ES20=+0,13; ES40=+0,16, EI35=0; EI60=-0,3; 
EI20=0; EI40=0. 
(3.18) va (3.19) formulalar bo‘yicha quyidagilarni olamiz: 
ESAo=(ES60+ES20)-(EI35+EI40)=(0+0,13)-(0+0)= +0,13 mm; 

---

EIAo=(EI60+EI20)-(ES35+ES40)=(-0,3+0)-(0,16+0,16)=-0,62 mm. 
3.12 -rasm. a-detal eskizi va b-uning o‘lchamlar zanjiri sxemasi. 
Shunday qilib, berkituvchi zveno o‘lchami: 
13
.
0
62
.
0
0
5



A
mm, 
3.23 formula bo‘yicha hisoblangan, qo‘yim maydoni o‘rtasining koordinatasi 
esa 
245
,
0
13
,
0
2
75
,
0
2
)
(
0
0
0






A
IT
c
ESA
A
E
mm. bo‘ladi 
Amaliy maqsadlar uchun berkituvchi zveno o‘lchamini qo‘yim qiymati bo‘yicha 
tashkil etuvchi zvenolar qo‘yimlarini hisoblash juda ham muhim. Bunday 
hisoblashlarni ko‘pincha sinash maqsadida bajariladi. O‘lchamlar zanjirini hamma 
tashkil etuvchi zvenolariga shunday qo‘yimlar tayinlanadiki, ularni ushlash texnologik 
qiyinchiliklarni vujudga keltirmaydi. Bundan keyin (3.17) va (3.25) formulalar 
bo‘yicha berkituvchi zveno o‘lchamini qo‘yim maydoni va shu maydon o‘rtasining 
koordinatasi aniqlanadi. Olingan qiymatlar berkituvchi zveno o‘lchami va uning 
qo‘yim maydoni o‘rtasini koordinatasini talab etilgan konstruktorlik qo‘yimlar bilan 
taqqoslanadi. Agar berkituvchi zvenoning olingan parametrlari konstruktorlik 
qo‘yimdan ortsa, unda bitta yoki birnechta tashkil etuvchi zvenolar o‘lchamlarining 
qo‘yimlari kamaytirilib qat’iylashtiriladi. Bundan keyin esa o‘lchamlar zanjiri qayta 
hisoblanadi. Shunday qilib, ketma-ket yaqinlashish usuli bilan izlangan qo‘yimlar 
o‘rnatiladi. 
Bayon etilgan uslub yana ham takomillashtirilishi mumkin. Bu yerda bitta 
zvenodan tashqari hamma zvenolar uchun qo‘yimlar bir qancha qat’iylashtiriladi. 

---

Oxirgini - rostlovchi zveno deb yuritiladi. Rostlovchi zvenoning (
IT
)
p
A
qo‘yimini 
quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: 





2
1
0
р
)
(
)
(
)
(
m
n
i
A
IT
A
IT
A
IT
.
(3.26) 
Кattalashtiruvchi rostlovchi zveno qo‘yim maydoni o‘rtasining koordinatasi: 
i
n
i
m
n
c
i
c
c
p
c
A
E
A
E
A
E
A
E











1
2
1
0