Ishlab chiqarishda iqtisodiy resurslardan samarali foydalanish muammolari

ishlab chiqarish omillari, deb aytiladi.
Hayotiy ne’matlar yaratishda ishtirok etmay bekor yotgan
resurslar ishlab chiqarish omillari bo'la olmaydi, albatta. Masalan,
ishlatilmay zang bosib yotgan stanok, chirib borayotgan xomashyo,
ekinni sug'ormay botqoqlik hosil qilayotgan suv, ishlamayotgan
kishining mehnat qobiliyati kabilar resurs hisoblansa-da, ishlab
chiqarish omili bo'la olmaydi, chunki bular noz-ne’matlarni yara
tishda ishtirok etmaydi. Demak, resurslar ishlab chiqarishga kirib
kelgach va harakatda bo'lgach, omillarni hosil qiladi.
Hozirgi ishlab chiqarishda 5 ta omil ishtirok etishi qayd eti
ladiki, bular tabiat, mehnat, kapital, tadbirkorlik qobiliyati va ni
hoyat axborot (informatsiya)dir (3.1-rasm).
3 .1-rasm. Ishlab chiqarish omillari
Ishlab chiqarish omillari noz-ne’matlarni yaratishda har xil
darajada ishtirok etadilar. Shunga qarab ular 3 ta guruhga ajratiladi:
shaxsiy-insoniy omil, moddiy omil, axborot-informatsion omil.Shaxsiy-insoniy omil — bu ish kuchi, uning amal qilish natijasi
boMgan mehnatdir.
Ish kuchi — bu insonning mehnat qilishga qaratilgan jismoniy va
aqliy qobiliyatidir.
Bu qobiliyat soliibi har bir mehnatga layoqatli kishitlir. Mazkur
qobiliyat amalda ishlatilganda mehnat yuz beradi. Ish kuchini faqat
jismoniy kuch bilan cheklab bo'lmaydi. Ish kuchi sohiblari bilim,
malaka, mahorat va ish tajribasining ham sohiblari bo'lattilar.
Shundagina ular ishlab chiqarishdagi mahsulot yaratuvchi va
xizmatlar ko'rsatuvchi kuch bo'la oladilar. Ish kuchining miqdoriy
va sifat o ‘lchami bor. Miqdoran olganda — bu ishlay oladigan kishi
larning soni. Sifat jihatidan — bu ishlovchilarning malaka mahorati,
bilimi-tajribasidir. Jamiyatning qancha n o z-n e’matlarni yarata
olishi mana shu ikki jihatga bog'liqdir. Ish kuchi shundayki, uni
insondan ajratib bo'lmaydi, u moddiy shaklga ham ega emas, u
insonning jismida mujassamlashgan qobiliyat. Shu sababli uni ishlab
chiqarishdagi inson kapitali, deb ham atashadi. Ish kuchi ishlab
chiqarishning birlamchi omili hisoblanadi, chunki inson meh
natisiz, uning ijodisiz eng mukammal mashinalar bo'lganda ham
tirikchilik ne’matlarini yaratib bo'lmaydi. Inson jamiyatning oliy
ishlab chiqaruvchisidir.
Insoniy omilni ishchi, xizmatchi yoki dehqonning ish qobiliyati
bilan cheklab bo'lmaydi. Bunga albatta tadbirkorlik qobiliyati ham
kiritiladi, lekin bu alohida omil hisoblanadi. Bu o'ziga xos noyob
qobiliyat bo'lib, mahsulot va xizmatlarni yaratishda tashkiliv
boshqarish faoliyati bilan qatnashadi.
Ishlab chiqarish yuz berganda tabiat in ’om etgan ashyo-ma
teriallar mehnat yordamida qayta ishlanishi kerak va buning uchun
mehnat vositalari talab qilinadi. Shu sababli ishlab chiqarishda
moddiy omillar ham qatnashadi.