Қишлоқ хўжалик экинлари етиштиришда инновацион технологиялар

Новдаларни чеканка қилиш. Бунда новда, бачки новда ва баргларнинг ток тупини жуда 
қалинлаштириб юборадиган, ҳаво ҳамда ёруғни ўтишига халақит берадиган қисмлар олиб ташланади.
Тупроққа ишлов бериш. Токнинг меъёрида ўсиши ва ҳосил бериши учун тупроққа баҳор ва ёз 
ҳамда кузда ишлов бериш зарур (сув-ҳаво режимини яхшилаш, бегона ўтларни йўқотиш ва токларни 
қишги совуқлардан ҳимоялаш учун). Тупроққа кузда 25-30 см чуқурликда ишлов бериш баҳорга келиб, 
тупроқда кўп микдорда нам тўплашга, бегона ўтларни йўқотишга ёрдам беради.
Агар токзорга кузда ишлов берилмаган бўлса, баҳорда токларни механизация усулида чала очиш 
билан бир вақтда ер ҳайдалади. Токлар очилгандаи кейин қатор ораларидаги тупроқни текислаш 
учун культивация қилинади ёки бароналанади.
Вегетация даври мобайнида тупроқда намни сақлаб туриш, бегона ўтларни йўқотиш ва тупроқни 
юмшоқ ҳолда сақлаш учун қатор оралари 10-12 см чуқурликда 3-4 марта культивация қилинади. Ҳар 
бир суғоришдан кейин ҳам, лалми токзорларда эса мўл ёққан ёмғирдан сўнг культивация қилиш 
керак.
Баҳор ва ёз давомида юмшоқ қатлам ҳосил қилиш ва бегона ўтларни йўқотиш учун НЮ-18 плугига 
ўрнатилган мослама билан ток тупи атрофидаги тупроққа ишлов берилади.
Ҳозирги вақтгача токларнинг бир қисми ер бағирлатиб ўстирилади, бундай токзорларда баҳорда 
ерлар чопилади, ёзги суғоришлардан кейин юмшатилади.
Суғориладиган типик бўз тупроқларда ўстириладиган ҳосилдор токзорларда бир йиллик бегона 
ўтларга қарши қуйидаги гербицидлари 4-6 кг/га миқдорда прометрин, 4-6 кг/га симазин, 4-6 кг/га 
монурон, 5-7,5 кг/га карагард ва 15-20 кг/га дозада далапон кўллаш мумкин.
Лалми токзорларда тупроқ баҳорда чуқур юмшатилади ва кейин вегетация даври давомида 18-
20 см чуқурликда юмшатиб турилади.
Суғориш. Эгатлаб суғориш кенг тарқалган ариқлардан сув ток қатор ораларида очилган эгатларга 
оқади. Эгатларнинг чуқурлиги 18-20 см, узунлиги 100 м дан 300 м гача, механик таркиби бўйича енгил 
тупроқларда эгатлар узунлиги оғир тупроқларга нисбатан камроқ бўлиши керак.
Суғориш эгатлари орасида масофа токзор тупроғи ва ток қатор ораларининг кенглигига боғлиқ. 
Сув ўтказувчанлиги ўртача ва механик таркиби бўйича оғир тупроқларда ток қаторларидан 0,5-0,6 м 
хсобида очилган иккита суғориш эгати кифоя бўлади.
Вегетация давомида ҳосилдор токзорларни оғир тупроқларда 2-4 марта, сувни тутиб қолиш 
қобилияти паст тупроқларда (қумли тошлоқ ерларда) 7-9 марта суғориш керак.
Оғир соз тупроқларда вегетацион суғориш нормаси 700-800 м3/га, енгил қумок, шунингдек, 

---

26
тошлоқ тупроқларда 400-500 м3/га ташкил этади. Куз ва киш даврида 1200-1500 м3/га ҳисобида 
запас яхоб сув берилади, бунда тупроқ 1.5-2 м чуқурликкача намланиши керак.
Бундай меъёрда 2-3 марта суғоришдан кейин тупроқда кўп меъёрда сув запаси тўпланади. Бу 
суғоришлар ўсимликни вегетация даврининг биринчи ярмида нам билан таъминлайди.
Ток новдаларининг ўз вақтида етилиши, ўсимликларнинг қишга тайёрланиши ва ҳосилнинг 
пишиши учун суғоришни шимолий туманларда сентябр бошида, жанубий туманларда сеитябр 
ўрталарида тўхтатиш керак. Ёғингарчилик 600 мм дан кам бўлмайдиган тоғ ва тоғ олди минтақасида 
ток суғорилмасдан ўстирилади. Лалми ва шартли суғориладиган токзорларда ёмғир сувидан кейин 
ер чукур ҳайдалади ва юмшатилади. Тупроқни ўз вақтида сифатли юмшатиш намни сақлаб қолишга, 
суғорилмайдиган токнинг яхши ўсиши ва ҳосил беришига ёрдам беради.