Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti iqtisodiyot nazariyasi

Iste’molchi daromadining 1% ga o‘zgarishi talabning necha 
foizga o‘zgarishini ifodalovchi ko‘rsatkich talabning daromad 
bo‘yicha elastiklik ko‘rsatkichi deyiladi va quyidagi formula 
yordamida aniqlanadi: 
Д
Qd
Ed



, 

---

17 
Bu yerda:

Q – talab miqdorining o‘zgarishi foizda; 

D – daromadning o‘zgarishifoizda. 
Tovarlarning aksariyati normal tovarlar kategoriyasiga kiradi: 
iste’molchilar daromadining o‘sishi ushbu tovarlarga bo‘lgan talabni 
oshiradi. Talab miqdori va daromad bir yo‘nalishda o‘zgargani sababli, 
normal tovarlar daromad bo‘yicha musbat elastiklikka ega. Ba’zi tovarlar 
(masalan, avtobusdagi safarlar) past tovarlar kategoriyasiga kiradi: 
iste’molchilar daromadining o‘sishi ushbu tovarlarga bo‘lgan talabni 
kamaytiradi. Talab miqdori va daromad teskari yo‘nalishda o‘zgargani 
sababli, past tovarlar daromad bo‘yicha manfiy elastiklikka ega. 
Turli normal tovarlarning daromad bo‘yicha elastikligi sezilarli 
farqlanishi mumkin. Oziq-ovqat va kiyim-kechak kabi eng zarur 
tovarlarning daromad bo‘yicha elastikligi past bo‘ladi, chunki 
iste’molchilar daromad hajmiga qaramay ushbu tovarlarni xarid qilishga 
majbur. Zeb-ziynat tovarlar esa daromad bo‘yicha yuqori elastiklikka ega, 
negaki 
iste’molchilarning daromadi pasayganda, ular qimmat 
mahsulotlardan voz kechishi turgan gap. 
Taklif hajmiga ta’sir qiluvchi boshqa omillar o‘zgarmay qolgan 
sharoitda, narxning 1%ga o‘zgarishi taklifning necha foizga 
o‘zgarishini ifodalovchi ko‘rsatkich taklifning narx bo‘yicha 
elastiklik ko‘rsatkichi deyiladi. 
Taklifning narx bo‘yicha egiluvchanligi (E ) darajasi quyidagi formula 
bo‘yicha hisoblanadi: 
, 
Bu yerda:

Q – taklif miqdorining foizdagi o‘zgarishi; 

R – narxlarning foizdagi o‘zgarishi. 
Agar E
r 
1 dan oshiq bo‘lsa, taklif elastik deb hisoblanadi, agar E
r
1 
dan kam bo‘lsa, taklif noelastik deb hisoblanadi. Agar E
r 
= 1 teng bo‘lsa, 
taklif bir birlik elastik deb hisoblanadi, ya’ni tovar miqdorining foizdagi 
o‘zgarishi uning foizdagi narx o‘zgarishiga tengdir. Gorizontal 
ko‘rinishdagi egri chiziq absolyut elastik taklifni ifodalaydi, ya’ni 
narxning sezilmas o‘zgarishi ham taklif miqdorining katta o‘zgarishiga 
olib keladi. Vertikal ko‘rinishdagi egri chiziq absolyut noelastik taklifni 
ifodalaydi, ya’ni har qanday mumkin bo‘lgan narx darajasida ham tovar 
miqdori o‘zgarmaydi (8 - rasm). 

---

18 
Taklif elastikligiga ta’sir ko‘rsatuvchi muhim omil vaqt oralig‘i 
hisoblanadi. Uzoq muddatli davrda qisqa muddatga nisbatan taklif 
elastikligi yuqoriroq bo‘ladi. Firmalarga ishlab chiqarish quvvatlarni
qisqartirish yoki kengaytirish uchun ma’lum vaqt kerak. Shuningdek, 
qisqa muddatli davrda taklif miqdori narx o‘zgarishiga nisbatan kam 
o‘zgaradi. Aksincha, uzoq muddatli davr firmalarga eski ishlab 
chiqarishlarni yopishga yoki yangi quvvatlarni ishga kiritishga imkon 
beradi va taklif miqdori narx o‘zgarishiga nisbatan sezilarli o‘zgaradi.