Issn 2181-2292 "солиқ ва ҳаёт" электрон илмий-оммабоп журнали
Download 3.32 Mb. Pdf ko'rish
|
Maqolalar 2023 3 soni
|
3. Тадқиқот методологияси.
Тадқиқот доирасида иқтисодчи олимларнинг фикрлари ўрганилиб, қиёсий таҳлил усулидан фойдаланилган. 4. Таҳлил ва натижалар. Давлат молиясини бошқаришда давлат маблағларининг шаффофлиги, ҳисобдорлиги ва масъулиятли бошқарилишини таъминлашда ҳуқуқий ва ахлоқий меъёрлар устувор ҳисобланади. Ҳукуматлар ва жамоат институтлари жамоатчилик ишончини сақлаш ва хизматларни самарали тақдим этиш учун қонунчилик асослари ва ахлоқий тамойилларга амал қилишлари керак. Ҳукуматлар бюджетларни яратиш, тасдиқлаш ва ижро этиш жараёнини тавсифловчи белгиланган бюджет қонунлари ва қоидаларига риоя қилишлари керак. Ушбу қонунлар молиявий ресурсларнинг белгиланган устуворликларга мувофиқ тақсимланишини таъминлайди. Давлат харидлари тўғрисидаги қонунлар давлат харидларининг шаффоф, рақобатбардош ва манфаатдорликсиз ўтказилишини таъминлайди. Ушбу қоидалар коррупциянинг олдини олади, адолатли рақобатга ёрдам беради ва пул қийматини максимал даражада оширади. Ҳукуматлар одатда даромадлар, харажатлар, активлар ва мажбуриятлар тўғрисида аниқ маълумот берувчи мунтазам молиявий ҳисоботларни тақдим этишлари керак. Молиявий ҳисобот қонунларига риоя қилиш шаффофликни таъминлайди ва назоратни амалга ошириш имконини беради. Коррупцияга қарши қонунчилик порахўрлик, ўзлаштириш ва давлат маблағларини нотўғри ишлатишнинг олдини олишда муҳим аҳамиятга эга. Ушбу қонунлар коррупция учун жазо чораларини белгилайди ва хабар берувчиларни ҳимоя қилади. Манфаатлар тўқнашувини кўриб чиқувчи қонунлар давлат амалдорларидан ўзларининг молиявий манфаатларини ошкор қилишни ва шахсий манфаатлари ўзларининг жамоат вазифаларига зид бўлиши мумкин бўлган вазиятлардан қочишни талаб қилади. www.soliqvahayot.uz III СОН. 2023 76 Ҳукуматлар фуқароларнинг молиявий ва шахсий маълумотларига масъулият билан муносабатда бўлишлари, шахсий ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун маълумотларни ҳимоя қилиш ва махфийлик қонунларига риоя қилишлари керак. Ҳуқуқий қоидалар ҳукуматнинг молиявий фаолиятини текшириш ва қонунлар ва қоидаларга риоя этилишини таъминлаш учун аудиторлик институтлари ва назорат қилувчи органлар каби назорат органларини ташкил қилиши мумкин. Ахлоқий мулоҳазаларга келадиган бўлсак, давлат молиясини бошқариш шаффоф бўлиши, маблағлар қандай тўпланиши, тақсимланиши ва сарфланиши тўғрисида аниқ ва қулай маълумотларни тақдим этиши керак. Ошкоралик ишончни мустаҳкамлайди ва жамоатчилик назоратини амалга ошириш имконини беради. Давлат мансабдор шахслари ва ташкилотлари ўзларининг молиявий қарорлари ва ҳаракатлари учун жавобгар бўлишлари керак. Улар давлат маблағлари ҳисобидан энг яхши натижаларга эришиш учун масъулдирлар. Ахлоқий молиявий менежмент ресурсларнинг жамият эҳтиёжларини қондириш учун адолатли тақсимланишини таъминлайди ва тарафдорлик ёки камситишнинг олдини олади. Ахлоқий тамойиллар давлат ресурсларини масъулият билан бошқаришни таъкидлайди. Мансабдор шахслар маблағларнинг самарали ва мақсадли ишлатилишини таъминлаши шарт. Ахлоқий молиявий бошқарув исрофгарчилик ва самарасизликни минималлаштиради, керакли натижаларга эришиш учун ресурслардан оптимал фойдаланишни таъминлайди. Молиявий қарорлар шахсий манфаат ёки сиёсий фикрлардан кўра жамоат манфаатларини биринчи ўринга қўйиши керак. Расмийлар бутун жамиятга фойда келтирадиган танлов қилишлари керак. Давлат амалдорлари юқори ахлоқий меъёрларга риоя қилишлари, манфаатлар тўқнашуви, коррупция ва молиявий бошқарувнинг яхлитлигига путур етказадиган ҳар қандай ҳаракатлардан қочишлари керак. Манфаатдор томонларни бюджетлаштириш жараёнига жалб қилиш давлат устуворликлари кўриб чиқилишини ва қарорлар жамият эҳтиёжларига мос келишини таъминлайди. Ахлоқий молиявий менежмент жараёнларни доимий равишда такомиллаштириш, заиф томонларни бартараф этиш ва ўзгарувчан шароитларга мослашиш мажбуриятини ўз ичига олади. Қонуний талабларни ахлоқий меъёрлар билан мувозанатлаш халқ ишончини сақлаш, самарали хизматлар кўрсатишни таъминлаш ва давлат маблағларидан масъулият билан фойдаланишга кўмаклашишда муҳим аҳамиятга эга. Бундай ёндашув ўз фуқаролари манфаатларига хизмат қиладиган янада масъулиятли ва шаффоф ҳукуматга ҳисса қўшади. Ошкоралик, ҳисобдорлик ва коррупцияга қарши чоралар самарали бошқарувнинг, хусусан, давлат молиясини бошқаришнинг асосий таркибий қисмлари ҳисобланади. Бу тамойиллар давлат маблағларидан масъулиятли, ахлоқий ва жамият манфаати йўлида фойдаланишни таъминлашга ёрдам беради. Ошкоралик ахборот, жараёнлар ва қарорларни жамоатчиликка осонлик билан очиқ ва тушунарли қилишни назарда тутади. Фуқаролар, тадқиқотчилар ва журналистлар давлат молиясини таҳлил қилишлари ва тушунишлари учун молиявий маълумотларни кўпинча онлайн порталлар орқали фойдаланувчиларга қулай форматларда тақдим этиш лозим. Фуқароларни бюджетлаштириш жараёнига жалб қилиш, уларнинг фикрини излаш ва уларнинг устуворликларини киритиш. Бу бюджетларнинг жамият эҳтиёжлари ва интилишларига мос келишини таъминлайди. Ҳисобдорлик шахсларни, ташкилотларни ва муассасаларни ўз ҳаракатлари ва қарорлари учун жавобгарликка тортишни ўз ичига олади. Ҳар бир киши ўз мажбуриятларини тушунишини таъминлаш учун давлат амалдорлари учун роль ва масъулиятни белгилаш, фаолиятни баҳолаш, ташқи назорат, шаффофлик ва www.soliqvahayot.uz III СОН. 2023 77 жавобгарликни рағбатлантирадиган молиявий қонунбузарликлар ёки коррупция ҳақида хабар берган шахсларни ҳимоя қилиш механизмларини жорий этиш лозим бўлади. Коррупцияга қарши чоралар давлат маблағларидан ахлоқий фойдаланишга путур этказадиган коррупцион хатти-ҳаракатларнинг олдини олиш ва уларга қарши курашиш учун муҳим аҳамиятга эга. Бу чораларга коррупцияга қарши қонунлар, хулқ-атвор кодекси, харид қилишда шаффофлик, мол-мулк декларацияси, шахслар учун коррупция ёки ахлоқий бўлмаган амалиётлар ҳақида қасос олишдан қўрқмасдан хавфсиз хабар бериш механизмларини яратишла киради. Ошкоралик, ҳисобдорлик ва коррупцияга қарши чоралар биргаликда самарали бошқарув, иқтисодий барқарорлик ва ижтимоий ривожланишга ёрдам беради. Улар самарали амалга оширилса, аҳоли ишончини мустаҳкамлайди, ахлоқсиз хатти- ҳаракатларга йўл қўймайди, жамият фаровонлиги йўлида давлат маблағларидан масъулият билан фойдаланишга ёрдам беради. Тегишли қонунлар, меъёрий ҳужжатлар ва халқаро стандартлар давлат молиясини бошқаришда шаффофлик, ҳисобдорлик ва коррупцияга қарши кураш чораларини рағбатлантиришда ҳал қилувчи роль ўйнайди. Ушбу қонунчилик асослари ҳукуматлар, ташкилотлар ва шахслар учун давлат маблағларидан масъулиятли фойдаланишни таъминлаш учун кўрсатмалар беради. Мана бир нечта асосий мисоллар: 1. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Коррупцияга қарши Конвенцияси (UNCAC): UNCAC коррупциянинг турли шаклларига, жумладан, давлат секторига қаратилган глобал шартномадир. У профилактика чораларини, коррупция амалиётини жиноийлаштиришни ва коррупцияга қарши курашда мамлакатлар ўртасидаги ҳамкорликни рағбатлантиради. 2. Молиявий ҳаракатлар бўйича ишчи гуруҳи (FATF) тавсиялари: FATF жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш ва терроризмни молиялаштиришга қарши кураш бўйича халқаро стандартларни белгилайди. Ушбу стандартлар молиявий тизимлардан нотўғри фойдаланишнинг олдини олишга ва молиявий операцияларда шаффофликни таъминлашга ёрдам беради. 3. Давлат сектори бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартлари (IPSAS): IPSAS давлат сектори молиявий ҳисоботи бўйича йўл-йўриқ кўрсатади, молиявий ҳисоботларнинг шаффофлиги ва ҳукуматлар ўртасида таққосланувчанлигини оширади. 4. Очиқ ҳукумат ҳамкорлиги (OGP): OGP шаффофлик, фуқаролар иштироки ва давлат бошқарувида ҳисобдорликни рағбатлантирадиган кўп томонлама ташаббусдир. Иштирокчи давлатлар шаффофлик ва ҳисобдорлик муаммоларини ҳал қилувчи ҳаракат режаларини ишлаб чиқиш мажбуриятини олади. 5. Хабар берувчиларни ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонунлар: Кўпгина мамлакатларда коррупция ёки ахлоқсиз хатти-ҳаракатлар ҳақида хабар берган хабар берувчиларни ҳимоя қилувчи қонунлар мавжуд. Ушбу қонунлар хабар берувчиларни қасос олишдан ҳимоя қилади ва ҳуқуқбузарликлар ҳақида хабар беришга ундайди. 6. Ахборот эркинлиги тўғрисидаги қонунлар: Фуқароларга давлат ахборотидан фойдаланиш ҳуқуқини берувчи қонунлар оммавий ахборотнинг жамоатчиликка очиқлигини таъминлаш орқали шаффофликни таъминлайди. 7. Коррупцияга қарши қонунлар: Турли мамлакатларда коррупцияга қарши кураш бўйича махсус қонунлар мавжуд бўлиб, улар коррупцион амалиётлар, порахўрлик, ўзлаштириш ва молиявий ҳуқуқбузарликнинг бошқа шаклларини жиноят деб ҳисоблайди. www.soliqvahayot.uz III СОН. 2023 78 8. Давлат харидлари тўғрисидаги низом: Давлат харидларини тартибга солувчи қонунлар ва меъёрий ҳужжатлар харид жараёнлари шаффоф, рақобатбардош ва коррупциядан холи бўлишини таъминлайди. 9. Ҳукуматнинг молиявий бошқарув қонунлари: Кўпгина мамлакатларда ҳукуматлар ўз молиясини, жумладан, бюджет, харажатлар ва молиявий ҳисоботларни қандай бошқариши кераклигини тартибга солувчи қонунлар мавжуд. 10. Маълумотларни ҳимоя қилиш ва Махфийлик тўғрисидаги қонунлар: Фуқароларнинг шахсий ва молиявий маълумотларини ҳимоя қилувчи қонунлар давлат органларининг махфий маълумотларга масъулият билан муносабатда бўлишини таъминлайди. Булар шаффоф, ҳисобдор ва ахлоқий давлат молиясини бошқаришга ҳисса қўшадиган кўплаб ҳуқуқий базалар ва халқаро стандартларнинг бир неча мисолидир. Маҳаллий қонунлар ва халқаро шартномаларнинг уйғунлиги масъулиятли молиявий амалиётларни илгари суриш ва давлат секторида коррупциянинг олдини олиш учун кенг қамровли асос яратади. Ҳукуматлар ва ташкилотлар яхши бошқарувни ривожлантириш ва жамоатчилик ишончини мустаҳкамлаш учун ўз амалиётларини ушбу стандартларга мослаштириши муҳим. Бюджет ташкилотларини молиялаштиришнинг ташкилий механизмлари ресурсларни самарали ва барқарор тақсимлаш, улардан фойдаланиш ва бошқаришни таъминлайдиган тузилмалар, жараёнлар ва амалиётларни яратишни назарда тутади. Бу механизмлар молиявий барқарорликни сақлаш, ташкилий мақсадларга эришиш ва сифатли хизматларни тақдим этишда ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Download 3.32 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|