Iste’molchilar tanlovi reja: I. Kirish. II. Asosiy qism

1-chizma. Iste’molchining optimal tanlovi
1
 
Chizmada uchta befarqlik egri chizig‘i ifodalangan bo‘lib, ular iste‘molchiga 
turli darajadagi qoniqish beradi: I3 – eng yuqori darajadagi qoniqish; I2 – o‘rtacha 
qoniqish; I1 – eng kam qoniqish. Har bir egri chiziqda iste‘molchi tanlovini 
ifodalovchi bittadan nuqta joylashgan: I1 da – C; I2 da – D; I3 da – F nuqtalar. C va 
D nuqtalar bir hil byudjet chizig‘ida joylashganligi uchun ikkala kombinatsiyaga 
ham bir hil byudjet sarflanadi. Iste‘molchining C nuqtani tanlashi oqilona emas, 
chunki D nuqta unga nisbatan ko‘proq ehtiyojni qondiradi; F nuqta ehtiyojni 
to‘laroq qondirishi mumkin, biroq u byudjet imkoniyatidan tashqariga chiqish 
hisoblanadi. D nuqtada iste‘molchi ehtiyojlarining qondirilishi maksimumlashadi, 
chunki bu nuqta ehtiyojlarning yuqori darajada qondirilishini ta‘minlovchi tovar va 
xizmatlar to‘plami eng ko‘p qoniqish beruvchi befarqlik egri chizig‘ining byudjet 
chizig‘i bilan kesishgan joyida yotadi. D nuqta ayni paytda byudjet chizig‘ining va 
befarqlik egri chizig‘i joylashishining bir xil darajasini ko‘rsatadi. D nuqtada byudjet 
A va B tovarlar narxlari nisbatiga teng, befarqlik egri chizig‘ida esa A va B tovarlar 
so‘nggi qo‘shilgan nafliliklari nisbatiga teng.
 
 
1
Economics: principles, problems and policies. Stanley L. Brue, Campbell P. McConnell, seventeenth edition, 
McGraw-Hill/Irwin New York, 2008. 375-p. 

---

1. Iste'molchilarning xatti-harakatlariga xulq-atvor yondashuvlari 
Bozor vaziyatining o‘zgarishini iste‘molchi nuqtai nazaridan qarab chiqilsa 
aynan olingan tovarga talab qanday shakllanadi, uning xulqi nimadan iborat, 
iste‘molchi tanlovi qanday tartibda amalga oshiriladi kabi savollarga mantiqiy javob 
topish mumkin bo‘ladi.
Iste‘molchi hulqi bu ularning turli xil tovar va xizmatlarga talabning 
shakllanish jarayonidir. Iste‘molchi hulqi quyidagi mantiq asosiga quriladi:
1. Iste‘molchi imkoniyati cheklangan sharoitda harakat qiladi, shu sababli 
uning qarori tovarlarning mavjud muqobil variantlaridan birini tanlashga qaratiladi.
2. Iste‘molchi maqsadi – tovarlarni iste‘mol qilish natijasida maksimal 
qoniqish olishdir.
3. Iste‘molchi hulqi oqilona, ya‘ni u barcha cheklanishlarni baholaydi va o‘z 
maqsadiga yetishishning eng yaxshi variantini tanlaydi.
Iste‘molchi xulqini miqdoriy aniqlashda keyingi naflilik nazariyasi va 
befarqlik egri chizig‘i usuli yordamida amalga oshiriladi. Naflilik – sub‘ektiv 
qoniqish ya‘ni tovar (xizmat) ni iste‘mol qilishdan ko‘riladigan naf. Umumiy tarzda 
naflilik tovarning inson ehtiyojini qondira olish qobiliyati deb ta‘riflashimiz 
mumkin
2