Иқтисодий сиёсат фанининг назарий асослари

4. Иқтисодий сиёсатда самарадорликни баҳолаш.

Ушбу бобда самарадорликни баҳолашда қайси жиҳатларга эътибор берилиши, қайси индикаторлар ва ёндашувлар аҳамиятли экналиги ҳақида қисқача маълумотлар берилган. Самарадорлик тушунчаси жуда кенг тушунча бўлиб, одатда ҳақиқий смарадорлик тўғридан-тўғри рақамларда ифодаланмайди. Балки маълумот кўрстакичлар умумлашитрилган ҳолда, маълум бир соҳа фаолиятининг қанчалик самарали ёки аксинча самарасиз ишлаётганлигини аниқлаш имкони мавжуд. Иқтисодиётда самарадорлик кўп такрорланадиган ва ҳар бир соҳага тегишли равишда аниқланадиган маълумот ҳисобланади.

Иқтисодий самарадорлик иқтисодий ҳолатни назарда тутади, чунки ҳар бир манба ҳар бир шахс ёки субъектга энг яхши усулда хизмат қилиш учун оптимал равишда тақсимланиб, чиқиндиларни ва самарасизликни камайтиради. Иқтисодиёт иқтисодий жиҳатдан самарали бўлганда, бир ташкилотга ёрдам бериш учун қилинган ҳар қандай ўзгаришлар бошқасига зарар этказиши мумкин. Ишлаб чиқариш нуқтаи назаридан товарлар, ишлаб чиқаришнинг ўзгарувчан манбалари каби, энг паст нархларда ишлаб чиқарилади.
Иқтисодий самарадорлик - бу иқтисодиётдаги ҳар бир кам манбадан фойдаланилиши ва ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчилар ўртасида энг кўп иқтисодий маҳсулот ишлаб чиқарадиган ва
истеъмолчиларга фойда келтирадиган тарзда тақсимланиши ҳисобланади
Иқтисодий самарадорлик бўйича фикрларнинг иккита асосий стандартлари мавжуд бўлиб, улар навбати билан ҳукуматлар томонидан бузилишларни (ва ҳукуматнинг иштирокини камайтириш орқали камаяди) ва бозорлар томонидан бузилишларни (ва давлатнинг иштирокини ошириш орқали камаяди) таъкидлайди. Улар баъзида рақобатлашади, баъзида бир-бирини тўлдиради - ёки ҳукумат иштирокининг умумий даражаси ҳақида баҳслашиш, ёки ҳукуматнинг аниқ иштироки таъсирини аниқлашга уринади. Кенг маънода, ушбу диалог иқтисодий либерализм ёки неолиберализм шароитида амалга оширилади, аммо бу атамалар маълум қарашларга мурожаат қилиш учун, айниқса, иқтисодий эркинлик ва унинг даражаси, давлатнинг бу борадаги ролини аниқлашдаги муҳим омиллар сифатида кўрилиши мумкин.
Самарадорликни аниқлаш жараёни комплекс баҳолаш ва тизимли таҳлил қилиш орқали амалга оширилади. Иқтисодий сиёсат доирасида асосий самарадорлик кўрсаткичларини аниқлаш қуйидаги йўналшларда амалга оширилади:

1.