Иқтисодий сиёсат фанининг назарий асослари

Иқтисодий сиёсат - бу иқтисодиётнинг хатти-ҳаракатига таъсир ўтказиш ёки уни бошқариш учун мўлжалланган ҳаракатлар ва қарорлар мажмуидир. Иқтисодий сиёсат одатда ҳукумат, томонидан амалга оширилади ва бошқарилади. Иқтисодий сиёсат мисолларига давлат харажатлари ва солиққа тортиш, бойларни камбағалларга даромадларни қайта тақсимлаш ва пул таъминоти тўғрисида қарорлар киради. Иқтисодий сиёсат самарадорлигини позитив (ижобий) ва норматив деб номланадиган икки усулдан бири билан баҳолаш мумкин.
Позитив (ижобий) иқтисодиёт, қандай натижалар энг яхши эканлиги тўғрисида баҳо бермасдан, иқтисодиёт ва иқтисодий сиёсат қандай ишлашини тасвирлашга ҳаракат қилади. Ижобий иқтисодий фаразларнинг ажралиб турадиган хусусияти шундаки, улар синовдан
ўтказилиши ёки тасдиқланиши ёки рад этилиши мумкин. Масалан, "пул таклифининг кўпайиши нархларнинг ўсишига олиб келади" деган гипотеза ижобий иқтисодиёт соҳасига тегишли, чунки уни пул таклифи ва нархлар даражаси тўғрисидаги маълумотларни ўрганиш орқали текшириш мумкин.
Норматив иқтисодиёт иқтисодиёт ва иқтисодий сиёсат самарадорлигини баҳолаш учун қиймат баҳоларидан фойдаланишни ўз ичига олади. Бинобарин, меъёрий иқтисодий фаразларни синаб кўриш мумкин эмас. Масалан, "инфляция даражаси жуда юқори" деган гипотеза меъёрий иқтисодиёт соҳасига тегишли, чунки у қиймат баҳолашга асосланган ва шунинг учун уни текшириш, тасдиқлаш ёки рад этиш мумкин эмас. Иқтисодчилар ўртасидаги келишмовчиликларнинг аксарияти меъёрий иқтисодий фаразларга тегишли эканлиги аниқлаш орқали юзага келади.
Иқтисодий сиёсат фанини тушунишда жуда кўплаб консепсиялар ва тушунчалар мавжуд бўлиб, уларнинг ҳар бири маълум бир соҳани шарҳлаш ва моҳиятини тушунтиришга хизмат қилади. Соддароқ қилиб тушуниш учун, фаннинг асосий мақсадлари, унинг амал қилувчи воситалари ва муассасалари ҳақида қисқача тўхталиб ўтамиз.

1. 
   Иқтисодий сиёсатнинг мақсадлари. Иқтисодий сиёсатнинг мақсадлари иқтисодий сиёсат нимага эришишга интилиши кераклиги ва шунинг учун меъёрий иқтисодиёт сарлавҳаси остига тушиши кераклиги тўғрисида баҳо беришдан иборат. Иқтисодий сиёсатнинг тегишли мақсадлари тўғрисида жуда кўп келишмовчиликлар мавжуд бўлса-да, уларнинг бир нечтаси умуман олмаса ҳам, кенг
   

маъқуллашади.
Иқтисодий сиёсат фани олдига қўйган мақсадлари бир қанчани ташкил қилади: (баъзан бунда қарама-қаршиликни ҳам кузатиш мумкин): аҳолининг турмуш даражасини яхшилаш, барқарор ўсишни таъминлаш, ишсизликни камайтириш, тўлиқ иш билан таъминлаш, нархлар барқарорлигини сақлаш, даромадларнинг адолатли тақсимланишига эришиш, қашшоқликни қисқартириш ва бошқалар. Ушбу мақсадлар одатда, ҳукуматлар томонидан қабул қилинган ҳужжатлар матнида орқали белгилаб қўйилади ҳамда давлатларнинг ривожланиш дастурларида назарда тутилади. Масалан, АҚШда 1978- йилда қабул қилинган “Тўлиқ Бандлик ва Мувозанатлашган Ўсиш” деб номланган расмий Актида федерал ҳукуматнинг асосий вазифалари сифатида тўлиқ банфликка эришиш, ишлаб чиқаришни қўллаб- қувватлаш, аҳоли реал даромадларини ошириш, мувозанатлашга ўсишни таъминлаш, мувозанатлашган Федерал Буджетни тадиқлаш, миллий манфаатларга асосланган ташқи савдони ривожлантириш, савдо балансини такомиллаштириш, нарх барқарорлигини сақлаш каби вазифалар белгиланган.
Шунингдек, Ёвропа Иттифоқи мамлакатлари томонидан тузилган “Ёвропа Иттифоқи Шартномаси“нинг 3-қисмида, қуйидаги устувор вазифаларни таъминлаш орқали Ёвропа Иттифоқига аъзо мамлакатларда барқарор ривожланишга эришиш мақсад қилинади: мувозанатлашган иқтисодий ўсиш, барқарор ва рақбоатбардош нарх кўрсаткичлари,ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётини ривожлантириш, тўла бандликка қаратилган ижтимоий
манфаатларни таъминлаш, юқори даражадаги атроф-муҳитни ҳимоя қилиш ва сифатли ҳаёт даражасига эришиш. Бундан шуни кўришимиз мумкинки, ҳукуматлар иқтисодий сиёсатида олдига қўйган мақсадлари кўп сонли бўлиб, албатта, уларнинг барчасига бир вақтнинг ўзида эришиш мураккаб ва мушкул вазифадир.

2.