Iv bob. Ta’LIM SIFATINI NAZORAT QILISH VA BAHOLASH Ta’lim sifatini o‘lchash baholash shakli va metodlari, indikatorlarini tanlash

Turtinchidan, ta’lim sifatini baxolash mezonlarini tanlash. Baxolanayotgan ob’ektning asosiy ob’ektga nisbatan miqdoriy mu­
nosabat xamda umumlashtirilgan kursatkichlar buyicha afzalligi da­ rajasi mezonlarni anikdab olish imkonini beradi. Mezon deganda jarayon, ob’ektning baxolash yoki gasniflash amalga oshiriladigan farkdi belgisi tushunshgadi. «Kursatkich», «me’yor», «mezon» tushuncha- larini kullashda kup xollarda noanikdik yoki xatoga yul kuyiladi.
Ishimizda kuyidagi talkinlarga tayanamiz:
me’yor — ta’lim jarayoni ishtirokchilari xatti-xarakatini, uza­ ro munosabatlarini yunaltiradi, ishning afzalligi va yul kuyi- luvchi chegaralarini kursatib beradi. Bu direktor va pedagoglar ta’­ lim sifatini ulchash xamda baxolashda tayanishi lozim bo‘lgan shart- lar tavsifidir;
mezonlar — ob’ekt sifatini baxolashda xisobga olinishi sharg bo‘lgan x,olatlar. Mezonlarni tanlashda ulchanadigan xar bir ob’ekt uchun: me’yor, ulchovlar (chegara, urtacha kattaliq namoyon bulish chega- rasi) belgilanishini bilish kerak;
talab — bajarilishi majburiy bo‘lgan koidalar, shartlar;
standart — baxolanayotgan ob’ekt mos kelishi va koniktirishi shart bo‘lgan namuna.
TM boshqaruv xodimlari ta’lim jarayoni ishtirokchilarining faoliyat maydonini, ularning extimol tutilgan funksional maj- buriyatlarini, ularning kobiliyatlari ishga solinadigan va exti- yojlari kondiriladigan ob’ektlarni anik tasavvur kilishlari lo­ zim. Chunonchi, muhandis-pedagog xodimlar saloxiyatini uch kulamda
— normativ, uzgartiruvchi va ijodiy kulamda ishga solish mumkin. Ta’lim va kasb faoliyati xam bir kator izchil boskichlarda kecha- di. Bular: reproduktiv, evristik va ijodiy boskichlar. Binobarin,
sifatni baxolashda tegishli mezonlarni tatbik kilish zarur bula­ di. Ilmiy-pedagogik adabiyotda mezonlarni aniklashga tatbik kilish mumkin bo‘lgan bir kancha yondashuvlar ishlab chikilgan. Fikrimiz- cha, mezonlarni tanlash jixatlari juda muxim.
Baxolash mezonlarini belgilashda TM ning amal kilishini xam, rivojlanishini xam xisobga olishi kerak. Ular ta’limning nati­ jalarini xam, tuzilmasini xam kamrab olishi lozim (V. P. Bes­ palko, V. A. Belikov, V. V. Yevlich, A. V. Usova va boshkalar).
Umuman, pedagoglar va ta’lim oluvchilarning pedagogik xamda ukuv-kasbiy faoliyati sifati ularning maqsadga erishish, edtiyoj- lari kondirilishi darajasi bilan belgilanadi.
Beshinchidan, badolash shkalasini tanlash.
Amaliy faoliyatda ta’lim sifatini baxolashning turli shkala- lari kullaniladi.
Ular orasida an’anaviylari:

• 
  ikki balli shkala — «utdi», «utmadi»;
  
• 
  besh balli shkala («1» — juda yomon, «2» — yomon, «3» — koni-
  

karli, «4» — yaxshi, «5» — a’lo); noan’anaviylari:

• 
  Xalkdro bakalavriat tomonidan tavsiya kilingan yetti balli shkala, bunda besh balli shkala yana ikkita: «6» (muvaffakiyatli) va
  

«7» (a’lo darajada) badosi bilan tuldiriladi.

• 
  V. GT. Bespalko tomonidan ishlab chikilgan 12 balli shkala («1» dan «I» gacha — bulib olish; «4» dan «6» gacha — algoritmik faoliyat; «7» dan «9» gacha — evristik faoliyat; «10» dan «12» gacha —- ijodiy faoliyat);
  
• 
  V. U. Rodionov taklif kilgan 16 balli shkala: unda kuyidagilar kuzda tutiladi: bilimlarning dunyokarash saviyasi; tayanch bilimlar; da- sturiy bilimlar; bilib olish darajasidagi mavjud maxrrat; opera- sion madorat; analitik madorat; madoratning ijodiy darajasi.
  

Sanab utilgan shkalalardan tashkari, sifatni badolashning rey­ ting tizimi keng kullaniladi.
Amaliyotda tarbiyalanganlikni ulchash muammosi, uning mustakil bilim olishga tayyorlik darajasi, ijtimoiy faollik darajasi, mas’uliyatliliq xulk-atvor madaniyati va boshka parametrlarini badolash birmuncha kiyinchilik tugdiradi. Aksariyat tadkikotchilar tarbiyalanganlik darajasini ulchash va badolashni fakat yukori ma- lakali ekspertlar, pedagoglar amalga oshirishlari mumkin, deb disoblaydilar. Bunda boshqaruv xodimlaridan nafakat yukori da- rajadagi pedagogik madorat, balki ta’lim oluvchilarning tarbiya­ langanlik darajasini muntazam tadlil kila bilish madorati dam talab kilinadi (S. R. Volkova, JI. V. Golish va boshkalar).
Pedagoglarning kasbiy faoliyatini badolashda dam turli usul- lar kullaniladi.
Pedagoglar tarkibining kasbiy faoliyati sifatini tavsiflov- chi parametrlar ogishini badolashda, me’yordan kelib chikib, uning standart ogishi belgilanadi damda badolanayotgan ob’ekt parametr- larining ayrim kursatkichlari kanday nuktalar orasida (edtimol- lik 63 foiz) joylashishi aniklanadi.
Odatda, madsulot sifati tadkik kilinayotganda kuyidagi koida- ga buysuniladi, amal kilinadi: buyumning sifat kursatkichlari para- metrning standart me’yoridan u yoki bu tomonga 8—10 karra standart

28. 
    — Ta’lim sifatini boiщarish
    

ogish chegarasida bulishi kerakki, bu sifat barkarorligi kursatki- chi disoblanadi.
Kuyida ushbu diapazonning mavjud chegaralaridan tashkariga chikish chastotasi berilgan.

Kursatkichlar

Diapazon
t ±0 ^{t ±20} t ±30 t ±40

Diapazonga kirish chastotasi, % 68,26 95,44 ^{99,73 99,994}
Chegaradan tapщariga kirish chastotasi, % 31,74 ^{4,56 0,27 0,0006}


Pedagog xodimlarni attestatsiyadan utkazishda standart shayu! disoblangan «T katgalik» shkalasi keng kullaniladi. Uning uchun: m = 50 urtacha kagtalik va d = 10 standart ogish belgilangan.
Badolanadigan parametrlar jumlasiga kuyidagilarni kiritamiz:

• 
  pedagoglarning yosh tarkibi;
  
• 
  pedagogik faoliyat staji;
  
• 
  ma’lumot va malaka darajasi;
  
• 
  pedagoglar jamoasining miqdoriy tarkibi;
  
• 
  jamoadagi erkaklar va ayollar kismining uzaro nisbati.
  

Ushbu parametrlarga kuyiladigan normativ talablar tegishli dujjatlarda (malaka tavsifida, attestatsiya materiallarida va bosh- kdlarda) bayon kilingan.
Bayon qili nganl ar ni umumlashtirib, ta’lim sifatini badolash algoritmi variantlaridan birini olamiz. Ilmiy-pedagogik ada- biyotda bunday algoritmlarning dar xil turlari mavjud.