Iv bob. Ta’LIM SIFATINI NAZORAT QILISH VA BAHOLASH Ta’lim sifatini o‘lchash baholash shakli va metodlari, indikatorlarini tanlash

Ta’lim faoliyatini nazorat k^lish darajalari

Ukuvchilar faoliyati darajalari
Reproduktiv (kuyi)

Moslashuv (urta)

Lokal — modellashtiruvchi bilimlar (urtadan yukori)

Tizimli — modellashtiruvchi bilimlar (yuqori)
Tizimli — modellashtiruvchi faoliyat (eng yuqori)
Daraja mezonlari (ukuvchilar faoliyati)
Tushuncha kirita oladi, ta’riflay oladi, ta’rifni, formulani, tavsifni bayon }uma oladi
Urganiltan materialni, sonunlar ma’nosini, formulalarni tushuntirib bera oladi, ma’lumotaoma adabiyotlardan foydalana oladi, namuna buyicha masalalarni yecha oladi
Ilgari uchramagan masalalarni muayyan bulim doirasida yecha oladi
Butun kurs doirasidagi masalalarni yecha oladi
Kompleks masalalarni boshqa soda materiallarini jalb etib, amaliy xarakterdagi masalalarni yecha ola­ di, ramziy ifodalarni erkin ishlata oladi, xulosa- lar chikdra oladi.

Keltirilgan nazorat darajalari nazorat kilinuvchi axborotning adamiyatliligi darajalariga yunaltirilgan bulib, bu darajalar adamiyatlilikning turt parametri: «ichki predmetlilik», «predmet- lilikaro», «amaliy adamiyatlilik», axborotlarni uzlashtirish kd- yinligi majmui sifatida ta’riflanishi mumkin. Nazorat natija- lari ukuvchilarning joriy ukuv faoliyati natijalarini badolash uchun dam, ularning uz mednatlarini uzlari badolashlari uchun dam kullanilishi mumkin. Ayni vakgda ular ukituvchilar mednatining, ularning mutaxassis tayyorlash buyicha mednati sifatining urtacha badosini ishlab chikish uchun asos bulib xizmat kilishi dam mumkin. Ukituvchilarning professional bilimdonligi tuzilmasi buyicha olib borilgan tadkikotlardan ushbu maksadsa foydalanish mumkin.
Kursatib utilgan faoliyat darajalari birmuncha boshkacha: kasbiy faoliyat, tadliliy-sintetik faoliyat, algoritm buyicha faoliyat (mu­ rakkab algoritm tadliliy-sintetik faoliyat natijasida yuzaga kela­ di), ijodiy faoliyat, deb nomlanishi mumkinligini eslatib utamiz. Mashdur pedagoglar, metodistlar, ta’lim tashkilotchilari to­ monidan nazorat natijalari (mezonlari)ni anikdash va tavsif-

lashga kuplab boshka urinishlar xam bo‘lgan (N. F. Talizina, B. S. Ger- shunskiy, 3. V Sichevskaya, I. I. Kulibaba, I. Ya. Lerner, V. P. Bespal­ ko, A. M. N ovikov, V. P. Simonov va boshqalar). K ibernetik (V. P. Bespalko, N. V. Kuzmina), psixologik-kibernetik (T. V. Kud­ ryavsev, V. M. Vergasov), tadbiriy-axborot (V. D. Shadrikov), ijti- moiy-pedagogik (I. Ya. Lerner, A. M. Novikov, M. I. Skatkin) yonda- shuvlarni xam ajratib kursatish mumkin.
N. V. Kuzmina faoliyatning besh darajasini ajratib kursata­ di, bular — reproduktiv, moslashuvchan, lokal modellashtiruvchi, tizimli modellashtiruvchi bilimlar, tizimli modellashtiruvchi xatti-xarakat. X,ar bir yangi daraja oldingi daraja maxorat tu- zilmasini uz ichiga oladi xamda ularni rekonstruksiya kdladi.
Muallif tomonidan keltirilgan tasnif pedagogik yunalishdagi mutaxassislar uchun tavsiya kil ingan bulsa-da, barcha faoliyatni algoritmgacha yetkazish — xiyla murakkab va yechilishi kdyin bo‘lgan vazifa ekanligini ta’kidlash joiz (ayniqsa, pedagog uchun bopщa turli kasb vakillariga nisbatan murakkabroq).
Psixologik-kibernegik yondashuvga T. V. Kudryavsevning konstruk­ tiv-texnik masalalarni xal kdlish buyicha faoliyatni baxolash tasni- fini xam kushish mumkin. Bu — namuna buyicha faoliyat; kimdir bosh- lagan ishni oxirigacha yetkazish; faoliyatning tayyor ma^sulotini uzgar- tirish; sub’ekt uchun yangi, original maxsulot yaratish. Ushbu tasnifda konstruksiyalash buyicha faoliyatning texnokratik ierarxiyasini in­ tellektual faoliyat mexanizmi bilan boklashga urinilgan.
V. M. Vergasov ta’lim jarayoni va faoliyatni modellashtirish- ni yanada yakdnlashtiradi. Intellekt faoliyati ta’limning turli tashkiliy shakllariga bogliq xolda tasnif kdlinadi. V. D. Sh ad­ rikov tadbiriy-axborot yondashuvi asosida turli darajadagi ta’­ lim oluvchilar faoliyatini taxlil kilishning 12 bosvuichini ajra­ tib kursatadi.
I.Ya. Lerner tomonidan umumiy urga ta’lim uchun ijtimoiy-pe- dagogik tasnif taklif kdlingan. Bunda ijtimoiy tajribani ta’­ limning axborot tizimi sifatida asos kdlib olib, kdndaydir ierar- xik zanjir tuzish tamoyili yorqin ifodalangan:
a) bilimlarni tatbik; kdlishni ta’minlovchi tabiat, jamiyat, texnika, inson va faoliyat usullari xakidagi bilimlar;
b) jamiyatga allakdchon ma’lum bo‘lgan intellektual va amaliy faoliyat usullarini amalga oshirish buyicha individlar tomonidan egallangan tajriba;
v) yangi muammolar yechimini topishga tayyorlikka kdratilgan ijo­ diy faoliyat tajribasi;
g) kishilarning olamta va bir-biriga emotsional-yaxlit muno- sabati tajribasi.
Muallif ijtimoiy tajribaning dar bir oldingi bosqichi ke- yingisini amalga oshirish sharti ekanligini ta’kidlaydi. Tavsiya etilgan tasnif asosida ta’lim jarayoni tashkil kdlinadi. Ushbu tasnif urta kasb-xunar TMda ta’lim jarayonini tashkil qilishda qismangina disobga olinishi mumkin, chunki (ta’lim, madaniyag- ning umumiy saviyasi oshishi natijasi bulib xizmat kdladigan) umumiy ta’limdan farkdi ularoq, kasbiy tayyorgarlik mutaxassis- larning amaliy madoratlariga yunaltirilgan.
V. P. Bespalko ta’lim jarayonini dasturiy boshkdrish doyra- sida faoliyatning kuyidagi turt darajasini ajratib kursatadi:

1. 
   daraja ob’ekt va dodisalarni identifikatsiyalash buyicha fa­ oliyat bilan belgilanib, u ob’ektlarni boshkd ob’ektlar qatoridan tanib olish, bilib olish, farkday olishgagina qodirligi bilan xarakterlanadi;
   
2. 
   daraja urganilayotgan ob’ekt daqidagi axborogni xotira yoki eslab qolish darajasida urganib, kayta tiklash buyicha faoliyat bi­ lan xarakterlanadi;
   
3.