Ызбекицон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги


Овоздан фойдаланиш ва нут= техникаси


Download 0.58 Mb.
bet34/46
Sana31.03.2023
Hajmi0.58 Mb.
#1313103
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   46
Bog'liq
педагогик махорат

2. Овоздан фойдаланиш ва нут= техникаси

Ы=итувчилик касби бевосита ы=итувчининг овоз хусусиятлари билиан бо\ли=. Ё=имли ва жарангдор овозга эга былган ы=итувчи ыз ы=увчиларини овозининг ширадорлиги билан асир этади. Бундай муваффа=иятга эриши учун ы=итувчи ыз овозини кучини, ширадорлигини, ё=имлилигини билиши зарур. Лозим былганда ундан фойдалани билиш малакасига эга былиши керак. Ыз овозида камчилик сезган ы=итувчи уни ё`=отишга щаракат =илади. Бунинг учун овоздан фойдаланиш ва уни яхшилаш техникаси уцида щамма ва=т узлуксиз маш= =илиб бориши лозим былади. Чунки бир-икки маш= билан овозни яхшилаб былмайди.


Ы=итувчининг овозида =уйидаги хусусиятлар былмо\и лозим:
жарангдорлик (товушнинг тозалиги ва тембрнинг ёр=инлиги);
кенг диапазонлик (овознинг энг пацликдан энг ю=оригача былган даражаси);
щаводорлик (еркин сызлаганда яхши эшитувчанликка эга былиши);
ихчамлик, щаракатчанлик;
чидамлилик (узо= ишлаш =обилиятига эга былиши);
мослашувчанлик (динамика, тембр, мелодиканинг эштилиш шароитига мослаша олиши);
=арши шов=инларга нисбатан бар=арорлик (щала=ит берувчи шов=инга тембр ва тесситуранинг ызгариб туриши);
суггецивлик (овознинг щаяжон ифодалаш ва бу ор=али, =андай сыз айтилаётганидан =атъий назар, тингловчининг хул=ига таъсир =илиш хусусияти).
Нут= техникаси дейилганда, нут=нинг тингловчи ёки ы=увчига етказишда =ылланиладиган воситалар тушунилади. Нут= икки хил кыринишда былганидан, унинг техникаси щам иккил кырсатиш мумкин: 1. о\заки нут= техникаси; 2. ёзма нут= техникаси.
О\заки нут= техникаси товуш, бы\ин,сызларни, унинг шаклларини талаффуз этишни яхшилаш борасида нут= органларини фаоллаштирувчи маш=ларни англатади. Бунга нафасдан фойдаланиш, товуш тембрларини яхшилаш, фиктсияга эътибор бериш, товушларнинг пац-баланд товланиб туриши, унли ва ундошларни талаффуз этиш, ощанг кабилар киради.
Ызбек адабий тили о\заки нут= техникасининг ривожига ызбек маданиятининг ато=ли намоёндалари, шоирлар, ёзувчилар, санъаткорлар, актёрлар катта щисса =ышдилар. Бу борада Щ.Олимжон, /./улом, Щ./улом, актёрлардан: А.Щидоятов, Сщ.Бурщонов, О.Хыжаев, С.Ешонтыраева, Р.Щамроев, Щ.Умаров, сущандонлардан: У.Бурщон, Т.Юнусхыжаева, +.Махсумов, Н.+амбарова, Ы.Жобиров сыз уцаси: М.Щамидовларнинг хизматларини кырсатиб ытиш жоиздир. Уларызларининг ширали овозлари билан тингловчиларни мафтун =илиб келганлар.
Щозирги шеър ы=иш техникасида икки хил ё`налиш мавжуд. Бу шеърхонликда я==ол сезилиб туради. Бири анъанавий щеър ы=иш былиб, унда асосан шеър туро=ларга, шеър бирикмаларига былиб ы=илади. Бу усул кеска шоирларнинг шеър ы=иганида эшитамиз.
Иккинчи хил шеър ы=ишни эса, шоир А.Орипов ва Щ.Худайбердиевалар бошлаб берди. Бу усулда, асосан мисрадаги щар бир сызга алощида ур\у берилади, сызлар бир-биридан кичик пауза билан ажратиб ы=илади.
Ёшлар орасида кейинги ё`налишга, усулга эргашиш кучлидир. Бундай янгича шеър ы=иш усулларига мутахассислар томонидан щали бащо ва ном берилган эмас.
Ёзма нут= техникаси ыз мощиятига кыра икки турга былинади.
Щар =андай ёзма нут= учун зарур былган техник хусусиятдир.
Иш =о\озларига хос былган техник хусусиятдир.
Ёзма нут= щам худди о\заки нут= каби тингловчи (ы=увчи) учун яратилади. Унинг =улайлигидан, ы=увчига тез ва бутун мощиятибилан етиб боришидан ёзувчи щам, ы=увчи щам манфаатдор. Шуни назарда тутганда ёзма нут= техникаси =уйидагиларни ыз ичига олиши мумкин:
а) щар =андай ёзма нут= хат бошидан, бош щарф билан бошланиши керак, щар бир гап мазмунан нисбатан тугалланган былиши, ёр=ин фикр англатилиши керак. Гап тугагандан кейин мазмунга кыра тегишли тиниш белгилари =ыйилган былиши керак;
б) маълум бир фикр баён этилгандан сынг, нут=нинг таркибий =исми былган бош=а фикр щам бошидан бошланиши зарур. Хат бошилар (абзатслар) бир-бири билан манти=ий бо\ланган былиши лозим;
в) диалоглардан ташкил топган ёзма нут=да щар бир шахснинг гапи тире ор=али ёзилади;
г) кычирма гаплар, кычирмалар, ыз маъносида ишлатилмаган сызлар, бирикмалар =ыштирно= ичига олинади;
д) нут= учун иккинчи даражали щисобланган, ундаги гапларнинг таркибий =исми щисобланмайдиган нарсалар тире ёки =авс билан ажратилади;
е) от, кесим (бо\ламасиз былганда), изощловчи, ундалма, ажратилган былаклар тегишли тиниш белгилар билан ажратилади;
ж) нут=нинг хат бошидан йирик =исмлари бобларга былиб кырсатилади.
Иш =о\озлари щам ёзма нут= щисобланади. Уларнинг ёзилиши щам нут==а хос умумий талаблардан четга чи=майди. Иш =о\озлари щам ы=увчига мылжаллаб ёзилади. Иш =о\озлари мазмун ва шакл жищатидан турли-тумандир. Масалан, ариза, маълумотнома, тилхат, =арор, буйру= (фармон), аннотатсия, та=риз, ишонч =о\ози, тавсифнома, тавсиянома, щисобот, ращматнома, муносабатнома, телеграмма, ахт, саломхат ва щ.к.
Иш =о\озларининг катта =исми ызининг =атъий техник шаклига эга. Бундай =атъий шакл уларни тайёрлашни енгиллаштиришдан таш=ари ы=увчи учун ызида баён этилган фикрни тезро= ва ёр=инро= англашга щам ёрдам беради. Щамма техник =оидаларга амал =илиб ёзилган иш =о\озларга ыз таш=и кыриниши билан чиройли, мазмунан равшан былади ва ы=увчида =андайдир даражада зав= уй\отади.
Щар бир иш =о\ози лу\авий таркиби билан бош=асидан ва ызга нут= кыринишларидан ажралиб туради. Масалан, маълумотнома учун хос былган сызлар, тавсифномага ёки =арорга мувофи= былмайди. Иш =о\озларида гаплар кам сызли, щар бир сыз эса, ани= ма=садни кызлаган былади. Иш =о\озларида бадиий адабиётга хос =очиримлар, ыхшатишлар, сыз ыйинлари деярли ишлатилмайди.
Щар бир иш =о\озининг бош=асидан ажратиб турадиган ыз шакли (таш=и кыриниши) былади. Масалан, маълумотномага чап томондан штампга жой =олдирилади, сарлавща сифатида биринчи былиб, маълумотнома сызи ёзилади. Аризада эса, аввал ариза бериладиган ташкилот, ращбарнинг номи, сынгра сатрнинг ярмидан аризачининг манзилгощи, ташкилоти, фамилияси ёзилиб, «Ариза» сызи ыртадан бош харф билан бошланади ва щ.к.



Download 0.58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   46




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling