İzzet Çivgin

Kenan, Hitit, Amor, Periz, Hiv ve Yevus topraklarına götüreceğim. (Mısır’dan Çıkış, 3, 1–8)
Tanrı, İsrailoğulları Musa’nın peygamberliğine inansınlar diye elçi- sine mucizeler yaratabilme yeteneği bahşetti. Musa halkına tanrısal mesajı götürdü ve asasıyla yarattığı mucizeler sayesinde onların kendine bağlan- malarını sağladı; sonra Tanrı’nın emrettiği gibi Firavun’un yanına gitti ve Yahudileri Mısır’dan Filistin’e götürmek için ondan izin istedi. Firavun köle olarak çalıştırdığı Yahudilerin Mısır’ı terk etmelerine razı olmayınca, Musa mucizelerinden birini daha gösterdi: Nil Nehri’ndeki, havuzlardaki ve birikintilerdeki bütün suları kana dönüştürdü. Mısır halkı susuzluk- tan kavrulma noktasına geldi. Firavun her şeye karşın uzun süre inadını sürdürdü, ancak Tanrı’nın gönderdiği pek çok felaket onu en sonunda yıldırdı ve Musevilerin Mısır’dan çıkışına rıza göstermek zorunda bıraktı. “İsrailliler Mısır’da dört yüz otuz yıl yaşadı. Dört yüz otuz yılın sonuncu günü RAB’bin halkı ordular halinde Mısır’ı terk etti (Mısır’dan Çıkış, 12, 40–41).
Firavun ve adamları daha sonra Yahudileri salıverdikleri için piş- man oldular, “Biz ne yaptık? Bize yıllarca hizmet eden kölelerimizi kay- bettik” diye düşündüler ve Musa’nın peşine düştüler. Arkasında Mısır ordusunu gören Musa ne yapacağını bilemiyordu, ancak Tanrı onun hal- kına bir kez daha yardım etti, onları yaklaşan felaketten kurtardı. Musa elini denizin üzerine uzattı. RAB bütün gece güçlü doğu rüzgârıyla suları geri itti, denizi karaya çevirdi. Sular ikiye bölündü, İsrailliler kuru toprak üzerinde yürüyerek denizi geçtiler. Sular sağlarında, sollarında onlara duvar oluşturdu. Mısırlılar artlarından geliyordu. Firavunun bütün atları, savaş arabaları, atlıları denizde onları izliyordu. Sabah nöbetinde RAB ateş ve bulut sütunundan Mı- sır ordusuna baktı ve onları şaşkına çevirdi. Arabalarının tekerleklerini çıkardı; öyle ki, arabalarını zorlukla sürdüler. Mısırlılar, “İsraillilerden kaçalım!” dediler, “Çünkü RAB onlar için bizimle savaşıyor.” RAB Musa’ya, “Elini denizin üze- rine uzat” dedi, “Sular Mısırlıların, savaş arabalarının, atlılarının üzerine dön- sün.” Musa elini denizin üzerine uzattı. Sabaha karşı deniz olağan haline döndü. Mısırlılar sulardan kaçarken RAB onları denizin ortasında silkip attı. Geri dönen sular savaş arabalarını, atlıları, İsraillilerin peşinden denize dalan firavunun bü- tün ordusunu yuttu. Onlardan bir kişi bile sağ kalmadı. Ama İsrailliler denizi kuru toprakta yürüyerek geçmişlerdi. Sular sağlarında, sollarında onlara duvar oluşturmuştu. RAB o gün İsraillileri Mısırlıların elinden kurtardı. İsrailliler de- niz kıyısında Mısırlıların ölülerini gördüler (14, 21–30).
Tevrat’ın Mısır’dan Çıkış adlı bölümü, Tanrı’nın Musa’ya gönder- diği 10 Emir’i, dolayısıyla Musevi ahlakının temel değerlerini de içerir. İbranicede Diberoth (10 söz), terimiyle ifade edilen bu emirler, Tevrat’ın Antik Yunancaya çevrilmiş olan Septant adlı versiyonunda Dekalog (Deka: 10, logoi: söz) biçiminde ifade edilir. Musa’ya Sina Dağı’nda inen emirler,


Hıristiyan ve İslam ahlâkını da derinden etkilemiştir. Tanrı şöyle konuş- tu: “Seni Mısır’dan, köle olduğun ülkeden çıkaran Tanrın RAB benim. “Benden başka tanrın olmayacak. “Kendine yukarıda gökyüzünde, aşağıda yeryüzünde ya da yeraltındaki sularda yaşayan herhangi bir canlıya benzer put yapmayacaksın. Putların önünde eğilmeyecek, onlara tapmayacaksın. Çünkü ben, Tanrın RAB, kıskanç bir Tanrı’yım. Benden nefret edenin babasının işlediği suçun hesabını çocuklarından, üçüncü, dördüncü kuşaklardan sorarım. Ama beni seven, buy- ruklarıma uyan binlerce kuşağa sevgi gösteririm. “Tanrın RAB’bin adını boş yere ağzına almayacaksın. Çünkü RAB, adını boş yere ağzına alanları cezasız bı- rakmayacaktır. “Şabat Günü’nü [Cumartesi günü] kutsal sayarak anımsa. Altı gün çalışacak, bütün işlerini yapacaksın. Ama yedinci gün bana, Tanrın RAB’be Şabat Günü olarak adanmıştır. O gün sen, oğlun, kızın, erkek ve kadın kölen, hayvanların, aranızdaki yabancılar dâhil, hiçbir iş yapmayacaksınız. Çünkü ben, RAB yeri göğü, denizi ve bütün canlıları altı günde yarattım, yedinci gün din- lendim. Bu yüzden Şabat Günü’nü kutsadım ve kutsal bir gün olarak belirledim. “Annene babana saygı göster. Öyle ki, Tanrın RAB’bin sana vereceği ülkede öm- rün uzun olsun. “Adam öldürmeyeceksin. “Zina etmeyeceksin. “Çalmayacaksın. “Komşuna karşı yalan yere tanıklık etmeyeceksin. “Komşunun evine, karısına, erkek ve kadın kölesine, öküzüne, eşeğine, hiçbir şeyine göz dikmeyeceksin.” (Mı- sırdan Çıkış, 20, 1–17)
Musa, 10 Söz’ü İsrailoğulları’na ilettikten hemen sonra, Tanrı’dan aldığı emirler doğrultusunda Musevi toplumunun uyacağı kurallar bütü- nünü açıklar ve Kuran’ın getirdiği Şeriat hükümlerine benzer biçimde bir tür Musevi hukuku yaratmaya koyulur (Çıkış’ın 21, 22 ve 23. bölümleri). Yahudilerin 400 yıl süren Mısır’daki kölelikleri sona ermiş; İsrailoğulları Tanrı’nın İbrahim, İshak ve Yakup’a vaat ettiği topraklara (Vadedilmiş Top- rak: İbranice Eretz Yisrael sözcükleriyle tanımlanan bu kavram, İsrail Top- rağı anlamına gelir), yani Kenan Ülkesi’ne (bugünkü Filistin’e) geri dön- müşlerdir. Yahudilerin Mısır’daki ikametlerinin 1600’lü yıllardan 1200’lü yıllara kadar uzandığı düşünülür. Biz aşağıdaki bölümde bu inanışın ta- rihsel bir gerçeğe karşılık düşüp düşmediğini tartışmaya çalışacağız.
Görüldüğü gibi, Musevilik Tanrı ile insan arasındaki bir antlaşmaya dayanır, günah işleyen kişi bu antlaşmayı bozmuş demektir. Musevi kay- nakları İsrailoğulları’nın Filistin’de tutunmak için oradaki yerli halklarla savaşmak zorunda kaldıklarını, ancak en sonunda M.Ö. 1020 yıllarında bir İsrail Krallığı kurmayı başardıklarını öne sürüyor. Bu söyleme göre, İsrailliler çevrelerindeki diğer halklar gibi bir kral tarafından yönetilmeyi arzulamış ve giderek yaşlanan önderleri Samuel’den kendilerine bir kral atamasını istemişlerdir. Samuel, bu dileği Tanrı’ya iletir. Tanrı ise, onların talebini kendisinden yüz çevirmek istediklerine yorar. Onlar zaten Rab- lerini/Yehova’yı bırakıp başka ilahlara tapınma eğilimi göstermişlerdir; şimdi de Tanrı’nın yönetiminden hoşnut kalmayıp krallıkla yönetilme ar-

zusu duymaktadırlar. Tanrı yine de onları krallığın iyi bir şey olmadığı hususunda uyaracaktır.