Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Bank faoliyati natijalariga ta‟sir etish darajasiga ko„ra bank 
risklarini bir nechta toifalarga bo‗lish mumkin. Eng asosiy belgilariga 
ko‗ra ular kichik, o‗rtacha va to‗la risklarga bo‗linadi. Bank riskining 
darajasi bank yo‗qotishlariga olib boruvchi jarayonlarning ta‘sir qilish 
darajasiga 
bog‗liq 
bo‗ladi. 
Ular 
foizlarda 
yoki 
muayyan 
koeffitsiyentlarda ifodalanadi. Chet el tijorat banklari, jumladan, Buyuk 
Britaniya banklari risklarni 5 toifaga ajratadi. Bular: 
– A toifa - kichik yoki nol risk; 
– B toifa - oddiy risk; 
– D toifa - oshgan risk;
– E toifa - katta yoki yuqori risk; 
– F toifa - nomaqbul risk. 
Bizda risk toifalarining darajalanishi bank aktivlarining risk 
darajasini hisobga olgan holda guruhlash ko‗rinishida namoyon bo‗ladi. 
Hisoblash usuliga ko„ra risklarni jami (umumiy)ki ayrim risklarini 
ajratish mumkin. Umumiy risk bank riskining hajmi, uning daromadi va 
bank likvidligi me‘yorlariga bog‗liq ravishda baholanadi yoki taxmin 
qilinadi. Ayrim aniq risk alohida bank operatsiyasi yoki ularning 
guruhlari bo‗yicha risk koeffitsiyentlari shkalasi asosida baholanadi. 
Ta‟sir vaqtiga ko„ra risklarni retrospektiv, joriy yoki istiqboldagi 
risklarga ajratish mumkin. Retrospektiv risklar bank faoliyatining o‗tgan 
davrdagi turli risklarga bog‗liqligini ifodalaydi va joriy hamda 
istiqboldagi risklarni baholashga yordam beradi. 
Yuzaga kelish sohasiga ko„ra bank risklari tashqi va ichki 
risklarga bo‗linadi. Tashqi risklar makromuhit darajasida yuzaga keladi. 
Ular bank faoliyati bilan bevosita bog‗liq emas. Ichki risklar bankning 
faoliyati natijasida yuzaga keladi. Tashqi risklar darajasiga juda ko‗p 
omillar ta‘sir ko‗rsatadi. Ular orasida siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va 
tabiiy-iqlim risklarini alohida ajratib ko‗rsatish zarur. U urushlar, 
inqilob, milliylashtirish, chetga to‗lovlarni ta‘qiqlash, qarzlarni 
konsaolidatsiyalash, embargo joriy qilish, importga litsenziyani bekor 
qilish, tabiiy ofatlar natijasida yuzaga keladigan yo‗qotishlarni o‗ziga 
jamlaydi. Tashqi risklarning o‗ziga xos xususiyati shundaki, ular bank 
faoliyati natijalariga ham bevosita, ham bilvosita ta‘sir ko‗rsatishi 
mumkin. Bu bank oldida pul majburiyatlariga ega bo‗lgan xo‗jalik 
subyektlarining ushbu riskka aloqadorligi va munosabatiga bog‗liq. 

---

598
Tashqi risklar orasida, ko‗pincha, ta‘sir darajasi bog‗liqligiga ko‗ra 
siyosiy risklar, iqtisodiy risklar va tabiiy-iqlim risklari ajratib 
ko‗rsatiladi. Siyosiy risklar mamlakatdagi siyosiy vaziyat va davlatning 
faoliyati bilan bog‗liq. Iqtisodiy risklar mamlakatdagi umumiy iqtisodiy 
vaziyatdan kelib chiqadi.