Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Kontokorrent hisob vara
g„i ochilganda mijozning boshqa hisob 
varaqlari yopiladi. 
Kontokorrent hisob vara
g‗ining debet qoldig‗i bo‗yicha mijoz 
bankka shartnomada kelishilgan stavkada foizlar t
o‗laydi, kredit qoldig‗i 
b
o‗yicha bank mijozga shartnomaga muvofiq foiz to‗laydi. 
Kontokorrent hisob vara
g‗ining amal qilish muddati 12 oydan 
oshmasligi lozim. Muddat tugashi bilan mijoz kredit saldosini 
ta‘minlashi kerak. Aks holda, muddat tugagach uni to‗la so‗ndirgunga 
qadar kredit berish t
o‗xtatiladi. 
Overdraft kontokorrent kreditning maxsus shakli hisoblanadi. 
Uning alohida xususiyati shundaki, bank mijozga uning hisob raqamida 
qisqa davr ichida debet saldoga ega b
o‗lishga ruxsat beradi. 
Odatda, overdraftdan juda ishonchli mijozlarga foydalanishga 
ruxsat etiladi. Overdraftda overdraft hisob varaqqa kelib tushayotgan 
barcha summalar qarzdorlikni s
o‗ndirish uchun yo‗naltiriladi, natijada 
kreditning hajmi kelib tushayotgan mabla
g‗lar hajmiga qarab o‗zgarishi 
mumkin. Overdraftda qarzdor har oyning oxiriga overdraft qoldi
g‗i 
b
o‗yicha kredit saldosini ta‘minlanishi kerak. Agar mijozning shu 
bankda depozit hisob vara
g‗i bo‗lsa, undagi mablag‗lar doirasida doimiy 
debet saldoga ega b
o‗lishiga ruxsat beriladi. Aksincha bo‗lsa, mablag‗lar 
berish kredit t
o‗la so‗ndirilgunga qadar to‗xtatiladi.
Tovar moddiy boyliklar, bajarilgan ishlar, k
o‗rsatilgan xizmatlar 
(asosiy faoliyatga tegishli b
o‗lgan)ni to‗lash uchun alohida ssuda hisob 
varaqdan qimmatli qo
g‗ozlar garovi ostida qisqa muddatli kredit 

---

272
cheklarning tez-tez qaytib kelishiga inspektorlar katta 
e‘tibor beradi. 
Bunday dalillar asosida mijozning haqiqiy moliyaviy ahvoli va uning 
pul mabla
g‗larini boshqarish qobiliyati haqida xulosa qilinadi. 
Kredit mexanizmining muhim elementlaridan biri b
o‗lgan - kreditga 
layoqatlilikdir. Korxonalarning kreditga layoqatliligini hisobga olgan 
holda kredit berish, kreditni 
o‗z vaqtida qaytarishning muhim shartidir. 
Davlat mulkchiligiga asoslangan jamiyatda kreditga layoqatlilik 
k
o‗rsatkichi kredit mexanizmda muhim o‗rinni egallay olmaydi. Banklar 
faoliyatiga davlat yakka hukmronligi ularning mustaqil subyekt sifatida 
faoliyat k
o‗rsatishiga to‗sqinlik qiladi va kredit resurslari markazlashgan 
tarzda, reja asosida tasdiqlanadi hamda taqsimlanadi. Eng xususiyatli 
tomoni shundaki, banklar beradigan kreditlari b
o‗yicha foiz stavkalarini 
mustaqil belgilay olmaganlar. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida esa kreditga layoqatlilik k
o‗rsatkichi 
kredit berishda 
e‘tibor qilinadigan asosiy ko‗rsatkichlardan hisoblanali. 
Chunki tijorat banki 
o‗z faoliyati natijasi uchun to‗liq javobgar 
hisoblanadi. Kredit uchun foizni tijorat banklari 
o‗z faoliyatidan kelib 
chiqib 
o‗zlari belgilaydi hamda u banklarning asosiy daromad manbayi 
b
o‗lib qoladi. 
Korxonaning kreditga layoqatliligini 
o‗rganish tijorat bankiga kredit 
berish mumkinligini aniqlashga, uning miqdorini, foiz stavkasining 
darajasini belgilashga imkon beradi. Bundan tashqari, kreditga 
layoqatliligini aniqlash kreditni 
o‗z vaqtida qaytarish ehtimolini, eng 
asosiysi bank riskini kamaytirishga imkon beradi. 
Kreditga layoqatlilikni baholash korxonaning 
o‗zi uchun ham katta 
ahamiyat kasb etadi. Bu k
o‗rsatkichlarning tahliliga asoslanib, ular mol 
yetkazib beruvchilar, xaridorlar va boshqa banklar bilan 
o‗zaro 
munosabatlarni 
o‗rnatishlari mumkin. 
Ijobiy kreditga layoqatlilik k
o‗rsatkichga ega bo‗lgan korxonalar 
hech qanday t
o‗siqlarsiz kredit olishlari va uning hisobidan tovar 
moddiy boyliklarni sotib olishi, salmoqli mabla
g‗larni ishlab chiqarishni 
rivojlantirishga, oldindan olingan kreditlar b
o‗yicha turli to‗lovlarni 
amalga oshirishi mumkin. Salbiy kreditga layoqatlilik k
o‗rsatkichiga ega 
b
o‗lgan korxonalar bankdan kredit ololmasada, o‗z moliyaviy ahvolini 
yaxshilash, ishlab chiqarish, sotuv hajmini, 
o‗z mablag‗lari miqdorini, 
rentabellilik k
o‗rsatkichlarini oshirish bo‗yicha choralar ishlab chiqish 
lozimligi t
o‗g‗risidagi axborotga ega bo‗lishi shart. 
Kreditga layoqatlilikni tahlil qilishda 
ma‘lumotlarning har xil 
manbalaridan foydalaniladi: 
257