Жи ва хим” фанидан иктисодиёи таълим йўналиши талабалари учун якуний назорат саволлари

20. Линдернинг кесишувчи талаб назарияси
Таянч иборалар: даромаднинг максимал даражаси, даромаднинг минимал даражаси, товар сифати, талабнинг кесишиши, даромаднинг тақсимланиши
Lindertning kesishuvchi talab nazariyasi
Kesishuvchi talab nazariyasi bu xalqaro savdoni talab tomonidan
tushuntiruvchi kamdan kam nazariyalarning biridir. Bu nazariyaga ko‘ra mamlakat
eksporti importyor-mamlakatdagi talabga bog‘liq.
Kamdan kam tovarlar faqat eksport uchun ishlab chiqariladi. Tovarlarning
asosiy qismi ichki bozorda sotiladi, ichki iste’mol to‘liq qondirilgandan keyingina
bu tovar eksport qilinadi. Bu tovarni xorijiy mamlakatlarda sotishda bu
mamlakatdagi talab tarkibi o‘z mamlakatidagi talab o‘xshash bo‘lgan mamlakatni
tanlash maqsadga muvofiq. Ikki mamlakatda talab tarkibi ko‘proq daromad
darajasiga bog‘liq bo‘ladi, daromad qanchalik yuqori bo‘lsa sifatli tovarga bo‘lgan
talab ortib boradi
21. Ишлаб чиқариш омиллари реверси нимани англатади?
Таянч иборалар: ўрнини қоплашнинг эгилувчанлиги, талаб реверси, меҳнат сиғимли товар, капитал сиғимли товар, ишлаб чиқариш омилларининг нисбий нархи


22. Халқаро савдода давлатнинг роли
Таянч иборалар: эркин савдо, селектив протекционизм, коллетив протекционизм, яширин протекционизм, тармоқ протекционизми
Har qanday davlatning tashqi savdo siyosati hukumatning umumiqtisodiy
yo‘nalishining muhim tarkibiy qismi sanaladi, yanada torroq ma’noda esa eksportimport tovar oqimlari hajmi, tovar tarkibi va jug‘rofiy yo‘nalishini tartibga solish
bilan bog‘liq byudjet-soliq faoliyati sohalaridan biridir.
Tashqi savdo siyosati xo‘jalik rivojlanishining ichki jihatlari bilan uzviy
bog‘liq bo‘lganligi uchun uning bosh vazifasi mamlakat ichkarisida kengaytirilgan
takror ishlab chiqarish va milliy boylikni ko‘paytirish uchun zarur bo‘lgan qulay
tashqi iqtisodiy shart-sharoitlarni shakllantirish hisoblanadi.
Erkin savdo siyosati (yoki fritredlik - inglizcha free trade) iqtisodiy hayotning
bir hodisasi sifatida XVIII asrning ikkinchi yarmida paydo bo‘ldi. Uning nazariy
jihatdan asoslanishida A. Smitning mashhur asari - «Xalqlar boyligi tabiati va
sabablari» hal qiluvchi ahamiyat kasb etdi7.
Fritredlik nazariyasi boshqa bir ingliz iqtisodchisi D. Rikardo asarlarida
rivojlantirildi va deyarli nihoyasiga etkazildi. D. Rikardo Adam Smitning raqobat
sharoitida erkin tadbirkorlik ahamiyati va mamlakat iqtisodiyotini «ko‘rinmas
qo‘l» hukmronligiga, ya’ni bozorning o‘z-o‘zini boshqarish qonunlari ixtiyoriga
topshiruvchi jamiyatning «tungi qorovuli» sifatidagi davlat roli haqidagi
g‘oyalarini rivojlantirdi. Erkin savdo siyosatining klassik namunalarini XIX asrning ikkinchi
yarmidagi ingliz-sakson mamlakatlari, ayniqsa, Buyuk Britaniya va uning
dominionlari (1947 yilgacha Britaniya tarkibiga kirgan, rasmiy jihatdan mustaqil
bo‘lgan davlatlar) iqtisodiyotida kuzatish mumkin. Hozirgi paytga kelib fritredlik
tizimining klassik ko‘rinishi davlat ixtiyorida bo‘lgan biror-bir mamlakat qolmadi.
Davlatning nufuzli tashkilotlarini tartibga solish borasida rolini sezilarli
oshganligini hisobga olsak, bu o‘z-o‘zidan tushunarli, albatta. Biroq erkin savdo
siyosatining unsurlari ko‘plab mamlakatlarning iqtisodiy siyosatida hozir ham
sezilarli, ayniqsa, rivojlangan va hududi hamda resurslari jihatidan kichik bo‘lgan
mamlakatlarda, masalan, Singapurda.
Iqtisodiy nazariyada odatda erkin savdo proteksionizm siyosatiga (ingl.
protection - himoya, homiylik), ya’ni milliy iqtisodiyotni ichki va tashqi bozor
tamoyillarining salbiy ta’sirlaridan himoyalash maqsadida davlat tomonidan joriy
etiladigan iqtisodiy va ma’muriy chora-tadbirlar tizimi qarama-qarshi qo‘yiladi.
Proteksionizm o‘z mohiyatiga ko‘ra, ilk davlatlar shakllangan paytdan buyon
mavjud. Bu siyosatning prinsiplari nazariy jihatdan amerikalik davlat arbobi A.
Gamilton (XVIII asrning oxiri) va taniqli nemis iqtisodchisi F. List (XIX asrning
o‘rtalari) asarlarida ishlab chiqilgan. Biroq proteksionizm amaliy chora-tadbirlar
seriyasi sifatida sayyoramizda so‘l (SSSR) va o‘ng («Uchinchi reyx» - fashistlar
Germaniyasi) siyosiy oqimlarning totalitar rejimi davrida o‘z kulminatsiyasiga
etgan. Bu mamlakatlarda savdo sohasiga davlat monopoliyasi xos edi