Jizzax – 2018 Til haqida umumiy ma’lumot

5. Hol ergash gapli qo’shma gaplar.Bosh gap tarkibida hol vazifasida qo’llangan ko’rsatish olmoshining ma’nosini izohlabkeluvchi yoki bosh gap orqali ifodalangan mazmunning sababi, maqsadi,payti, holati, miqdor-darajasi kabilarni ahglatuvchi gaplarga hol ergash gapli qo’shma gap deyiladi. Hol ergash gapli qo’shma gaplar quydagicha bo’ladi:
1)ko’rsatish olmoshili: Otaxon shunday gapirdiki,hamma lol qoldi.
2)nisbiy so’zli: Qachon tartib bo’lsa, o’shanda o’sish bo’ladi.
3)ko’makchili qurilma ishtirokida: Hamma sayohatga chiqdi, shuning uchun darslar qoldirildi.
4)deb so’zi ishtirokida: Ota-onam xursand bo’lsin deb, yumushlarni bajardim.
5)ergashtiruvchi bog’lovchilar ishtirokida: O’quvchilar xonaga kirishsin, chunki dars boshlandi. Agar qor yog’sa, qorbobo yasaymiz. Dunyo yaralibdiki, hayot bor. Chirildoqlarning mayin musiqasi hamma yoqni to’ldirgan, go’yo kechaning o’zi kuylaydi.
6) bo’lsa ham, bo’lsa-da so’zlari ishtirokida:Quyosh yashiringan bo’lsa ham, kunduzning yorug’ligi hali so’nmagan edi.
7)shart mayli qo’shimchasi –sa: Dadam ishdan ertaroq kelsa, kinoga boramiz.
Eslatma: Ergash gapli qo’shma gaplar ko’rsatish olmoshili yoki nisbiy so’zli bo’lishi mumkin. Har ikki holatda ham gap tarkibidagi ko’rsatish olmoshi tushib qolishi mumkin. Lekin o’rni bilinib turadi.M-n: (Shuni) Ma’lum qilamanki, hamma darsini boshlasin. Kim tarbiyali bo’lsa, (u) hammaning mehrini qozonadi.
Izoh: Ergash gap tarkibidagi so’roq olmoshlari hech qachon tushib qolmaydi.
7-topshiriq: Ergash gapning turini toping.
1.Masalaning mohiyati shu ekanki, bosh vrach qabulxonasiga kichkina telefonogramma tushibdi. 2.Bolalarim haftada bir marta xabar olishsa, yetti kun uyim to’ladi. 3.Yaqin borib qarasa, qoraygan yerda bolalar ko’ylagiga qadaladigan tugma sochilib yotibdi. 4.Ahmadjon faqat shuni biladiki, dushman bu tepalikni haddan tashqari ko’p o’qqa tutdi. 5.Qalbingiz nimani buyursa, siz menga o’shani buyuring. 6.Agar inson biror kasbni mukammal egallasa, mehnat unga huzur bag’ishlaydi. 7.Jahl kelsa,aql qochadi. 8.Muhammad Yusuf ijodining o’ziga xos xususiyati shundaki, u juda oson o’qiladi. 9.Meni ko’rib qolmasin deb, darrov yuzimga ko’rpani tortib oldim. 10.Daraxtlar borki, bir umr o’zgarmaydi. 11.Bahorda, ma’lumki, o’tgan yozning mevasi tamom bo’lgan.