К. Жанзаков Ўзбекистон республикаси

10.2. Фаол инновацион-инвестицион сиёсат ва бу борада хорижий давлатлар сабоқлари
Республикамизда инновацион иқтисодиётни ривожлантириш муҳим вазифалардан ҳисобланади. Шу сабабли, Ўзбекистон Рес­пуб­ликасида Президент Ш.Мирзиёев бошчилигида фаол инно­ва­цион-инвестицион сиёсат олиб борилмоқда. Бу йўналишда фаол ички инвестицион салоҳиятдан фойдаланиш билан бир қаторда илғор хорижий мамлакатлар инновацион фаолиятини ўрганишга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Республикамизда фаол иннова­цион-инвестицион сиёсат қуйидагиларда ўз аксини топган:

– “жаҳон тажрибаси шуни кўрсатадики, қайси давлат фаол инвестиция сиёсатини юритган бўлса, ўз иқтисодиётини барқарор ўсишига эришган, шу сабабли ҳам инвестиция – бу иқтисодиёт драйвери...” ҳисобланади;

• “инвестиция билан бирга турли соҳа ва тармоқларга, ҳудудларга янги технологиялар, илғор тажрибалар, юксак малакали мутахассислар кириб келади, тадбиркорлик жадал ривожланади”. Бу мамлакатимиз иқтисодиёти тараққиётининг бош стратегик вазифаси ҳисобланади;

  
  

• “биз фақат инвестицияларни жалб қилиш, янги ишлаб чиқариш қувватларини ишга тушириш ҳисобидан иқтисо­диё­ти­мизни жадал ривожлантиришга эришамиз. Иқтисодиётдаги ижобий натижалар эса ижтимоий соҳада тўпланиб қолган муаммоларни тизимли ҳал этиш имконини яратади”;

  
  

• “хорижий инвестицияларни кенг жалб қилиш учун мамлакатимизнинг инвестиция салоҳиятини тўла намоён этиш чораларини кўришимиз керак. Биз иқтисодиётимизга сармоя кири­тишга интиладиган инвесторлар учун ҳудудлар ва тармоқлар бўйи­ча инвестиция лойиҳаларини пухта шакллантира олсак, бу масалада ижобий натижага эришиш мумкин”;

  
  

• “... Ташқи ишлар вазирлиги ва унинг чет элдаги ваколат­хона­лари ҳам ўз ишини қайта кўриб чиқишлари лозим бўлади. Бундан буён бизнинг хориждаги элчиларимизга ҳам талаб ўзгаради. Уларнинг фаолиятига биринчи навбатда инвестицияларни жалб қилиш бўйича қандай ишлаётганига ҳамда ана шу инвестиция миқдорига қараб баҳо берилади;”⁵⁶

  
  

• “... биз Ўзбекистонни ривожланган мамлакатга айлан­ти­ришни мақсад қилиб қўйган эканмиз, бунга фақат жадал исло­ҳотлар, илм-маърифат ва инновация билан эриша оламиз.”;

  
  

• “иқтисодиётни юқори суръатлар билан ривожлантириш учун фаол инвестиция сиёсатини изчил давом эттириш зарур”. “2020 йилда ўзлаштириладиган инвестицияларнинг салмоқли қис­ми тўғридан-тўғри хорижий сармоялар ва кредитлар бўлишини ало­ҳида қайд этмоқчиман. Инвесторларни қўллаб-қувватлаш мақ­са­дида уларга солиқларни бўлиб-бўлиб тўлаш, инфратузилма яратиш харажатларини қисман давлат томонидан қоплаш механизмлари жо­рий этилмоқда”.⁵⁷

  
  

Жаҳон тажрибалари шуни кўрсатмоқдаки, давлат томонидан қўллаб- қувватланувчи инновацион дастурлар ривожланаётган давлатларни ривожланган давлатлар қаторига тезроқ олиб чиқиши мумкин. Соғлиқни сақлаш, таълим тизими ва транспорт соҳаларига инновацияларни жорий этиш ривожланаётган давлат фуқа­ро­лари­нинг турмуш даражасини тезроқ ўсишига олиб келади. Шу билан бирга инновациялар хусусий, хорижий ва давлат корхоналари ўртасида рақобатнинг кучайишига, меҳнат бозори эгилувчанлиги ошишига ва ахборот коммуникация технлогиялари инфра­тузил­ма­си­нинг ривожланишига сабаб бўлади. Юқоридаги ижобий хусуси­ят­ларига қарамай инновацияларни бошқариш жуда мураккаб жараён бўлиб, уларнинг ривожланиши ва таъсирини баҳолаш анча қийин.

Афсуски кўпгина ривожланган давлатларда яхши таълим олган аниқ фанлар бўйича олий ўқув юртлари битирувчилари кўп бўлсада, улар маҳаллий тадбиркорларнинг инновацион фаолиятида деярли қатнашмаяпти. Яна бир хавотирли ҳолат шуки, ривож­ланаётган давлатлар чет эл инвестицияларини жалб қилишга катта маблағ сарфлаган бир пайтда, маҳаллий стартапларни ривож­лан­тиришга кам эътибор қаратиляпти. Ишчи кучининг миграцияси, айниқса, малакали ишчи кучи кўчиб келиши мамлакатда иннов­ацион муҳитнинг ривожланишига ижобий таъсир кўрсатади. Уму­ман олганда, инновацион сиёсат кичик ва ўрта корхоналарда инно­ва­цияларни яратилишини қўллаб-қувватлаши керак, буни бизнес ва давлат бошқаруви тизими ўртасидаги алоқаларни кучайтириш орқа­ли амалга ошириш мумкин.
Инновациялар мамлакатларнинг маҳаллий муаммоларини ҳал қилишда энг мақбул йўл ҳисобланиб, улар энг янги технологиялар асосида яратилиши шарт эмас, балки берилган муаммоларни ижод­корона оддий ечимидан иборат бўлиши мумкин.
Жаҳоннинг ривожланган давлатлари ҳар бири ўзига хос инновацион сиёсат олиб бориш эвазига юқори меҳнат унумдорлиги ва рақобатбардошлик даражасига эришиб келмоқда. Энг жадал ривожланаётган давлатлар орасида эса Хитой ва Ҳиндистон айни­қ­са охирги 10-15 йилда инновацион фаолиятни ривожлантириш бў­йи­ча сезиларли ютуқларга эришди. Жумладан Хитойда юқори тех­но­­логияли саноат кластерларининг яратилиши телекоммуникация ва электроника соҳасининг жадал ривожланишига олиб келди. Ҳиндистоннинг дастурий таъминот яратишга ихтисослашуви ҳам инновацион сиёсатнинг муваффақиятли олиб борилаётганидан далолат беради. Хитой ва Ҳиндистоннинг юқори технологияли саноатда ўз ўрнини эгаллаб боришига қарамасдан, уларнинг иқтисодиётида кўпчилик кичик ва ўртача корхоналар инновацион соҳалар билан ҳамкорликдан узилиб қолган.
Инновацион-инвестицион сиёсат ривожланган хорижий дав­лат­ларда ҳам ўзига хос хусусиятларга эга. Айниқса, Европа иттифоқида фаолият бўйича АҚШ ва Япония билан рақобатлашади ва қуйидаги тадқиқот турларини ривожлантиришни ўз олдига мақ­сад қилиб қўяди:

• табиий фанларни генетика фанлари билан биргаликда;

  
  

• соғлиқни сақлаш соҳасида биотехнологиялар;

  
  

• оғир касалликларни олдини олиш;

  
  

• нанотехнологиялар, “кўп функцияли” ақлли технологиялар;

  
  

• аэронавтика ва фазо, экологик тизимнинг барқарор ривож­ла­ниши;

  
  

• ечилмаган амалий технологик муаммолар бўйича халқаро ҳамкорликни кучайтириш.