K. S. Sodiqova Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston

Bir gen allellarining o’zaro ta’sirida belgilarning irsiylanishi.
Hozirgi zamon genetika fanining Mendel yaratgan genetik tahlil metodini turli biologik ob’ektlarda qo’llash natijasida olingan dalillariga asoslanib, bir gen allellarining o’zaro ta’sir etib faoliyat ko’rsatishining quyidagi tiplari - to’liq dominantlik, to’liqsiz (chala) dominantlik, kodominantlik va ko’p allellik hodisalari aniqlandi. Endi ana shu tiplarning har biriga doir masalalar bilan tanishib chiqamiz.


Monoduragay chatishtirish.
To’liq dominantlik hodisasi.


1-masala. Quyidagi genotipga ega bo’lgan organizmlar qanday tipdagi gametalarni hosil qiladi? Ularning genotip bo’yicha gomozigotali yoki geterozigotali ekanligini aniqlang.
a) BB b) Bb v) bb


2-masala. No’xat o’simligida donning sariq rangi (B) yashil rangi (b) ustidan to’liq dominantlik qiladi. Quyidagi genotipga ega bo’lgan o’simliklarni chatishtirishdan olingan keyingi avlod o’simliklarining genotip va fenotiplarini aniqlang:
a) BB x bb b) Bb x bb v) BB x Bb g) Bb x Bb


3-masala*. Donining rangi sariq bo’lgan gomozigotali no’xat o’simliklari yashil donli o’simliklar bilan chatishtirilganda F₁ va F₂ o’simliklarining genotipi va fenotipini hamda F₁ o’simliklarini sariq donli va yashil donli o’simliklar bilan qayta chatishtirishdan olingan F_B o’simliklarning genotipi va fenotipini aniqlang.
Masalaning yechilishi:
Belgi Gen
Donning sariq rangi B
Donning yashil rangi b
Donining rangi sariq bo’lgan gomozigotali ona organizmning genotipini BB bilan belgilaymiz. YAshil donli retsessiv gomozigotali ota organizmning genotipini bb bilan belgilaymiz. Ota-ona organizmlarni o’zaro chatishtiramiz.

sariq donli yashil donli

P ♀ BB X ♂ bb
g B b
F₁ Bb - sariq donli
Sariq rangni rivojlantiruvchi B geni yashil rangni rivojlantiruvchi retsessiv alleli - b ustidan to’liq dominantlik qilishi sababli F₁ da olingan barcha duragaylarning doni sariq rangda bo’ladi. F₁ duragaylari geterozigota (Bb) hisoblanadi. Endi F₁ duragaylarni o’z-o’zidan changlantirib, ikkinchi avlod (F₂) duragaylarini olamiz.
sariq donli sariq donli
P ♀ Bb X ♂ Bb
g B, b B, b
F ₂ BB, Bb, Bb bb

3 1
sariq yashil

F₂ da o’rganilayotgan belgi bo’yicha ajralish sodir bo’ladi. F₂ da ikkita fenotipik sinf hosil bo’ladi - sariq donli va yashil donli o’simliklar. Ularning nisbati 3 : 1. F₂ da 3 ta genotipik sinf hosil bo’ladi:
- dominant gomozigotali BB sinf;
- geterozigotali Bb sinf;
- retsessiv gomozigotali bb sinf.
Genotipik sinflar nisbati 1 : 2 : 1
Fenotipik sinflar nisbati 3 : 1
Agar F₁ duragaylarini har ikki ota-ona bilan chatishtirsak:
sariq donli sariq donli
P ♀ Bb X ♂ BB
g B, b B
F_B BB, Bb
sariq donli sariq donli
Nisbat 1 : 0
sariq yashil
F₁ duragaylarini dominant gomozigotali ota-onadan biri bilan chatishtirsak, u holda F_B da faqat sariq donli duragaylar olinadi. Dominant ota-ona bilan bo’ladigan chatishtirish F₁ duragaylarning genotipini aniqlab bermaydi.
Agar F₁ duragaylarini retsessiv gomozigotali, ya’ni yashil donli ota-onadan biri bilan chatishtirsak, u holda
sariq donli yashil donli
P ♀ Bb X ♂ bb
g B, b b
F_B Bb bb

sariq yashil Nisbat 1 : 1

Qayta chatishtirishning bu formasi F₁ duragaylarning genotipini aniqlab beradi.