Kamolov hamidullo termitlar turkumi

Termitlar (Isoptera) turkumi. 
Termitlar asosan, tropik qit‟alarda ko„p tarqalgan, koloniya bo„lib yashovchi 
polimorf hasharotlardir. Yuz minglarcha (ba‟zida mln. larcha) individlarni
birlashtirgan har bir koloniyada bitta urg„ochi (ona termit) bir nechta erkak 

---

nihoyatda ko„p “ishchi” (bular koloniyaning eng ko„p qismini tashkil etadi) va 
“soldat” deb ataladigan, tuzilishi bilan farqlanadigan individ (fard) lar yashaydi. 
Termitlarning hammasida qanot yo„qolgan. Faqat yangi koloniya hosil etuvchi 
yosh erkak va urg„ochilardagina qanot bo„lib, keyinchalik bularda ham qanotlar 
yo„qoladi.
“Ishchi” termitlar jinsiy organlari rivojlanmagan urg„ochi yoki erkaklardir. 
Ularning kattaligi 0,8 – 1 sm. Boshi katta, mo„ylovi va oyoqlari, kavshovchi 
tipdagi og„iz apparati yaxshi rivojlangan, qanotsiz. Bularning vazifasi erkak, 
urg„ochi va “soldat” larni boqish (ular o„ziga ovqat topib, yashay olmaydi), uy 
qurish va lichinkalarni boqib, tarbiyalashdir. “Soldat” termitlarning boshi juda 
katta, ustki jag„lari (ba‟zilarida ustki lablar) o„tkir qurolga aylangan. Bular 
koloniyani boshqa avlodlar yoki chumolilardan himoya etadi. 1,5 sm cha 
kattalikdagi bu termitlar “ishchilar” ajratgan oziq hisobiga yashaydi.
Erkak termitlar sirtdan “ishchi” larga o„xshasa ham o„zicha ovqatlana 
olmaydi. Bular faqat urug„lantirish vazifasini o„taydi. 
Urg„ochi – ona termit har bir koloniyada faqat bitta bo„ladi. U voyaga 
yetgach, qorincha qismi (jinsiy organlari va yog„ tanachalari) juda kattalshib 
ketadi. Faqat “ishchilar” ning parvarishi bilan yashaydigan urg„ochi, odatda, 
ishchisidan yuz martaga yaqin katta bo„lib, nihoyatda serpusht bo„lishi bilan 
xarakaterlidir. Urg„ochi bir kecha kunduzda 1500 dan 3000 tagacha tuxum qo„ya 
oladi. (Shuning uchun ham termitlar koloniyasida millionlab individlar yetishadi). 
Agarda urg„ochi o„lsa, maxsus tarbiyalangan lichinkalardan yetishgan yosh 
urg„ochi uning o„rnini egallaydi Vaqt – vaqti bilan katta koloniyadan yetishgan 
qanotli erkak va urg„ochilar ajralib, yangi – yosh koloniya hosil etishga kirishadi. 
Avstraliya, Hindiston, Afrika, xususan, Janubiy Amerikaning ochiq savanna 
tipidagi zonalarida termitlar loydan yasalgan mustahkam katta uya yasaydi. 
Bunday uyalar ba‟zida 2-3 m balandlikda bo„lib, koloniyaning hayotini 
dushmandan, issiq iqlim sharoiti va yomg„irdan himoya qiladi. Afrika 
o„rmonlarida yashaydigan termitlar daraxt shoxlariga uya quradi. O„rta Osiyoda 

---

Qizilqum, Qoraqum va shu rayonga tutash joylarda tarqalgan termitlar esa yerni 12 
m gacha kavlab uya yasashadi.
Termitlar, asosan, yog„och mahsuloti bilan oziqlanadi. Lekin, ularning 
o„rtasida teri, jun, hayvon o„ligi kabi turli narsalarni yeydigan turlari ham ko„p. 
Termitlar tarqalgan rayonlarda imorat, ko„prik va uy anjomlarining tez 
yemirilishi ko„p sodir bo„ladi. Bularning 2500 dan ortiqroq turi ma‟lum.