Katta tip. Mesozoalar. Mollyuskalar tipi. Xalqali chuvalchanglar (Annelida) tipi. Reja

Hazm qilish sistemasi tanasining oldingi uchidagi og’iz teshigidan boshlanadi. Og’iz muskulli 
h’alqumga, h’alqum esa qizilo’ngachga ochiladi. Halqum muskullari yordamida chuvalchang chirindili 
tuproqni yutadi. Qizilo’ngachning keyingi qismi kengayib, jig’ildonga aylanadi. Jig’ildondagi bezlarning 
suyuqligi chirindi oziq tarkibidagi gumus kislotani neytrallaydi. Jig’ildondan keyin oshqozon joylashgan. 
Oshqozon devoridagi muskullar yordamida oziq eziladi. Oziq ichakda h’azm shirasi tasirida h’azm bo’ladi. 
İchakning devori orqa tomondan ichak bo’shlig’iga chuqur botib kirib, tiflozolni h’osil qiladi. Tiflozol 
ichakning ichki h’azm qilish yuzasini kengaytiradi. İchakda h’azm bo’lgan oziq qonga so’riladi. Oziqning 
h’azm bo’lmagan qismi tuproq bilan birga orqa chiqaruv teshigidan chiqarib yuboriladi. 
Qon aylanish sistemasi. YOmg’ir chuvalchangining asosiy qon tomirlari orqa va qorin tomirlaridan 
iborat. Orqa tomiridan qon tananing oldingi tomoniga, qorin tomiridan esa keyingi tomoniga oqadi. Orqa va 
qorin tomirlari h’ar bir bo’g’imda h’alqa tomirlar bilan tutashadi. Qizilo’ngach atrofidagi h’alqa tomirlar devori 
ancha qalin muskullar bilan taminlangan bo’lib, qisqarish xususiyatiga ega. Bu tomirlar yurak singari qonni 
h’aydash vazifasini bajaradi. Katta tomirlar birmuncha mayda tomirlarga, ular esa juda ingichka kapillyarlarga 
tarmoqlanadi. Qon orqali kislorod va oziq moddalar tananing h’amma qismiga tashiladi, to’qimalardan esa 
karbonat angidrid gazi olib ketiladi. Chuvalchang qoni qizil rangli bo’ladi. Shunday qilib, qon doim qon 
tomirlari ichida oqadi, yani tana suyuqligi bilan aralashib ketmasdan tutash qon aylanish sistemasini h’osil 
qiladi. 
YOmg’ir chuvalchangi terisi orqali nafas oladi. Tuproq zarrachalari orasidagi h’avo terining shilimshiq 
moddasida eriydi va teri kapillyarlaridagi qonga shimilib, tananing h’amma qismlariga tarqaladi. 
Ayirish sistemasi. Chuvalchangning h’ar bir tana bo’g’imida bir juftdan ayirish naychalari 
metanefridiylar joylashgan. Har bir naychaning tana bo’shlig’ida joylashgan uchki qismida kengaygan 
voronkasi bo’ladi. Voronkaga tana bo’shlig’i suyuqligidan moddalar almashinuvining keraksiz mah’sulotlari 
ajraladi va naycha orqali teri ustiga chiqarib tashlanadi. 
Nerv sistemasi.Tanasining oldingi tomonida yirik h’alqum usti va h’alqum osti nerv tugunlari 
joylashgan. Bu tugunlar h’alqumni aylanib o’tadigan h’alqa tomiri bilan tutashgan. Halqum osti nerv tugunidan 
qorin bo’ylab ikkita yirik nerv tomirlari ketadi. Bu tomirlarning h’ar bir tana bo’g’imida bittadan nerv tugunlari 
joylashgan. Shunday qilib, nerv sistemasining ko’rinishi zanjirga o’xshash bo’ladi. Shu sababli h’alqali 
chuvalchanglarning nerv sistemasi qorin nerv zanjiri tipida tuzilgan deyiladi. YOmg’ir chuvalchanglarida 
maxsus sezgi organlari bo’lmaydi. Ular terisidagi sezgir nerv h’ujayralari yordamida mexanik tasirni va 
yorug’likni sezadi. YOmg’ir chuvalchangi tashqi tasirga javoban birmuncha murakkab reflekslar h’osil qiladi.