Katta tip. Mesozoalar. Mollyuskalar tipi. Xalqali chuvalchanglar (Annelida) tipi. Reja

 KOPTUKLİLAR (Polychaeta)SİNFİ. 
koptuklilar tanasi h’ar xil o’simtalar bilan taminlangan h’ayvonlar. Ularning bosh qismi - akronida bir
juft palpalari buladi. O’troq yashovchi kuptuklilarning palpalari juda kop sonli shoxlangan o’simtalarni h’osil 
qiladi. Bu o’simtalar jabralar deyiladi. koptuklilar tanasining h’ar bir segmentida bir juftdan sodda tuzilgan 
h’arakat organlari - parapodiylari boladi.
Tana tuzilishi. Tanasi chuziq, tsilindrsimon eki biroz yassilongan, 5 dan 800 gacha h’alqalar, yani 
segmentlardan iorat. Oldingi og’iz oldi segmenti - prostomium va oxirgi anal segmenti pigidium boshqa tana 
segmentlaridan farq qilib, tananing metamerlashgan (segmentlashmagan) qismi h’isoblanadi. Erkin yashovchi 
tuban tuzilgan vakillarida tana h’alqalari bir xil tuzilgan va bir xil kattalikda bulib gomonom deyiladi. O’troq 
h’aet kechiradigan h’alqalilar tanasining turli qismlari h’ar qil sharaitda bolishi tufayli segmentlarining 
kattaligi va tuzilishi h’am h’ar xil buladi. Chunonchi, o’troq koptuklilar tanasining oldingi qismida naydan 
chiqib turadigan juda kup o’simtalari buladi, tananing keyingi nay ichidagi qismida esa o’simtalar 
rivojlanmaydi. koptuklilar bosh bolimi og’izoldi - prostomiumdan va bosh peristomiumdan iborat. 
Peristomium kopincha bir necha tana segmentlarining qo’shilishidan h’osil buladi. Uning qorin tomanida og’iz 
teshigi joylashgan. Bitta eki bir necha tana segmentlarini bosh bolimiga qo’shilish jaraeni tsefalizatsiya 
deyiladi. Bu jaraen bogimoyoqlilarda h’am sodir buladi.
Prostomiumda bir juft paypaslagichlar, yani palpalar va bir juft koproq tuyg’u organlari - antennalar 
joylashgan. Peristomiumda h’ar xil mug’dorda mo’ylovlar, yani tsirrilar buladi. Tana segmentlaridagi - 
parapodiylar o’simtalar juda sodda tuzilgan h’arakatlanish organi bulib, h’alqasi chuvalchanglarda birinchi 
marta paydo buladi. Parapodiylar muskulli, kalta tana o’simtalari bulib, tananing ikki enida h’ar bir bug’imda 
bir juftdan joylashgan. Har bir parapodiy yaxlit bazal va ikkiga bulingan ustki bolaklardan iborat. Ustki 
bulaklarining orqa shoxi notopodiya, qorin shoxi nevropodiya deyiladi. Orqa va qorin shoxlari asosidan 
bittadan sezgir muylovlar chiqadi. Har bir shoxda bir tutamdan xillar joylashgan. Qillar ingichka va elastik 
bulib, ularning asosida parapodiylarning xaltasimon chuqurchasi joylashgan. Qillardan biri juda yug’onlashgan
bolib, tayanch vaziyfasini bajaradi. Parapodiylar oldindan orqaga surilganida qillar substratga tegib, h’ayvonni 
oldinga suradi. Parapodiylar erkin yashovchi koptuklilarda yaxshi rivojlangan.
İchki tuzilishi. Tselom ichak bilan tana devori oralig’ini egallaydi. Bu bushliq yaxlit bulmasdan 
metamer joylashgan juft xalchalardan iborat. Tselom faqat prostomium va pigidiumda bolmaydi. Tselom 
xaltachalari devori ichak ustida va ostida ozaro qushilib, mezenteriy deb otaladigan tana buylab joylashgan 
ikki qavatlito’siqni h’osil qiladi. İchak ana shu to’siq orqali tana devoriga osilibturadi. Qo’shni tselomik 
xaltachalar devori h’am segmentlar chegarasida ikki qavatli ko’ndalang to’siq - septa yani dissepiment h’osil 
qiladi. Septalar tselomni segmentlar soniga teng miqdordagi ko’ndalang qismlarga bolib turadi. Tselom suvga 
o’xshash suyuqlik bilan to’lgan. Suyuqlikda amebasimon h’o’jayralar suzib yuradi.