Kegl cc pechat indd

n 

bo‘ladi.
Amaliy topshiriq
1. 
Chizg‘ich oling va o‘rtasiga kichkina tayanchni qo‘yib, 
muvo zanatga keltiring. O‘ng tomonidan 5 sm uzoqlikka bitta tangani 
qo‘ying. Chap tomoniga shunday tangadan ikkitasini shunday nuqtasini 
topib qo‘yingki, natijada chizg‘ich muvozanatda qolsin.
2. Uyingizda turmushda ishlatiladigan omburlar, qaychilar, kir 
qistirgich tuzilishini ko‘rib chiqing. Ulardagi aylanish o‘qi, yelkalarini 
toping. Bu asboblarning kuchdan qancha yutuq berishini hisoblang.

---

93
1. Siz yana qanday oddiy mexanizmlarni bilasiz?
2. Lebyodkani qanday maqsadlarda ishlatsa bo‘ladi?
3. Uyingizda, maktabingizda qanday oddiy mexanizmlardan foyda-
la nishadi?
4. Mexanizmlardan foydalanib kuchni oshirishning chegarasi bormi?
5. Ko‘char va ko‘chmas bloklarni richaglar deb qarash mumkinmi?
34-MAVZU
MEXANIZMLARDAN FOYDALANISHDA 
ISHLARNING TENGLIGI
Yuqorida ko‘rib o‘tilgan barcha mexa nizmlar biror ishni bajarishda 
foyda laniladi. Ularda mexanizmlarning kuchdan yutuq berishi haqida 
gapirib o‘tildi. Qiziq, ulardan qaysilari ishdan yutuq berar ekan? Yoki 
ham masimi?
Buni qiya tekislik misolida ko‘raylik. Qiya tekislik bo‘ylab yukni 
ko‘tarishda 
bo‘lishi ko‘rsatilgan edi. Bunda yukni ko‘tarishda 
kichik kuch talab qilinishi evaziga ko‘p yo‘l bosish zarur bo‘ladi (66-
rasm). Chunki s masofa h dan katta:
F
1
 · 
s = F
2
 · 
h.
Bundan yukni qaysi yo‘l bilan yuqoriga olib chiqmaylik, bajarilgan 
ishlar teng bo‘lishi kelib chiqadi. Demak, 
qiya tekislik ishdan yutuq 
bermaydi. Balki richag ishdan yutuq berar? 67-rasmdan ko‘rinadiki, 
richagning kichik yelkasiga qo‘yilgan yukni s
2
masofaga siljitish uchun 
katta yelkaga qo‘yilgan F
1
kuch s
1
masofani o‘tishi kerak. Demak, 
richagda ham kuchdan olinadigan yutuq masofadan yutqazish evaziga 
bo‘lar ekan. Bu holda 
bo‘ladi (67-rasm). Bajarilgan ish 
uchun F
1
s
1
= F
2
s
2
yoki A
1
= A
2
.