Keselliktiń kelip shiǵiwinda uzatiwshi faktor xizmet etedi, kesellik deregi bolsa bakteriyalar, viruslar, rikkeciyalar, ápiwayi haywanlar esaplanadi

Klinik kórinisinde kewil ayniwi hám kóp mártelik qusiw, sonday-aq, epigastral tarawdaǵi awiriwlar hám yadtiń tómenlewi u’stinlik qiladi. Jeterlishe tez-tez diareya, bas awiriwi hám muskullerde awiriwlar gu’zetiledi.Ádette dene temperaturasi kóterilmeydi. Bul simptomatika 24-48 saatqa shekem saqlanip turadi, biraq bunnanda artiqraq waqitqa (3 sutka hám onnan da kóp) soziliwi mu’mkin. O‘limge shekem alip bariwshi aqibetler kem ushirasadi hám tiykarinan kekselerde hám erte jastaǵi nárestelerde gu’zetiledi.
Kesellikke laboratoriyaliq diagnoz qoyiw ushin gu’manlanip atirǵan ónimnen stafilokokkli enterotoksin ajiratip aliniwi, konsentraciyalaniwi hám antienterotoksik sivortkalar járdeminde differenciyalaniwi záru’r. Aziq-awqat ónimindegi Staphylococcus aureus tiń tiri kulturasin aziq-awqat óniminen, kesellengenler hám aziq-awqat xizmechileri materiyallari (murin-jutqin surtpesi)nan ajiratip aliniwi tek awqat toksikozi diagnozin qoyiw, bálki kesellengenler hám “ayipli” aziq-awqat ónimlerinen tabilǵan shtammlardiń sáykes keliwin aniqlaw, sonday-aq, awqat pataslaniwiniń deregi–aziq-awqat ob’ektindegi enteropatogen shtammlar tasiwshisi bolǵan isshini tabiwǵa járdem beredi. SHtammlardiń sáykes keliwi fagotiplew reaksiyasi yaki PSR járdeminde bahalanadi. Házirgi waqitta awqattaǵi stafilokokkli enterotoksindi differenciyalawdiń immunofermentli analizdegi monoklonal antitelalardan paydalaniwǵa tiykarlanǵan usullar qollanilmaqta. Bul-usullar 1 g ónimdegi 1 ng dárejedegi toksindi aniqlawǵa imkan beredi.
Stafilokokklar ko‘pǵana ónim hám taǵamlarda: su’t hám su’t ónimleri, go‘sh, máyek, quslardiń go‘shi, kartoshka, makaron, kremli konditer ónimleri, quramali buterbrodlarda olardiń organoleptik qásiyetlerin o‘zgertpegen halda kóbeye aladi. Soniń menen birge toksin payda etiw qábiliyeti temperaturae hám ónimniń saqlaniwi, oniń ximiyaliq qurami hám kislotaliliǵina baylanisli halda sáwlelenedi. Bunda su’t, su’t ónimleri, kremli konditer ónimleri, kartoshka pyuresi, su’tli kashalar, kotletler, vetchina hám sirli buterbrodlar toksinler ónimi ushin unamli ortaliq boladi.
Staphylococcus aureus penen pataslanǵan su’t xana temperturasinda 6-8 saat saqlanǵanda enterotoksinniń baslanǵish konsentraciyasi toplanadi. Qatiqli ónimlerde stafilokokklardiń ko‘beyiwi hám toksinler payda etiwi specifik (lakto- hám bifido-) flora hám su’t kislotasi tárepinen sheklep qoyiladi. Muzqaymaqtiń temperaturasi ju’dá tómen bolǵanliǵi sebepli onda Staphylococcus aureus ko‘beymeydi. Kemnen-kem ushiraytuǵin qatiq ónimleri, qishqil tvorog hám muzqaymaq penen baylanisli stafilokokkli toksikozlar olardi islep shiǵariwda paydalanilǵan su’t ónimi aldinnan pataslanǵanliǵi hám onda toksinlerdiń payda bolǵanliǵi menen tu’sindiriledi.
Qaynatilǵan krem hám oni isletiletuǵin konditer ónimleri (tortlar, pirojniylar)da enterotoksin xana temperaturasinda bir neshe saatta toplanadi. Bul hal bolsa konditer kremleriniń bul tu’rinde qant muǵdari 60 % ten asatuǵin sarimayli hám mayli tu’rlerine salistirǵanda qant konsentraciyasi tómenligi (50 %ten kem menen baylanisli. Go‘sh qiymasinda stafilokokkli toksin áste payda boladi: hátte xana temperaturasinan joqariraq bolǵan issiliqta da 14 saattan aldin payda bolmaydi. Biraq qiymaǵa biyday nani (kotlet recepturasina ko‘re) qosilǵaninda enterotoksin 3-4 saat ishinde jiynaladi. Su’tli kasha hám kartoshka pyuresinde de toksinler toplaniwi ushin sonsha waqit kerek boladi.
Sanaat usulinda islep shiǵarilatuǵin ónimler, sol qatari, baliqli, go‘shli hám su’tli konservalarǵa issiliq islewin beriw (giperbarik sterilizaciya)diń zamanagóy tártipleri tayar ónimde Staphylococcus aureus bolmasliǵina kepillik beredi. Qatti sirlar olardi tayarlaw texnologiyasi buzilǵanda – jetiliw waqti 35-40 sutkaǵa shekem kemeyttirilgende yáki ekilemshi pataslaniw aqibetinde stafilakokkli toksin juǵiwiniń faktori boliwi mu’mkin. Hár qanday halatta da toksin ónimde tek bir neshe shárayatlarda toplaniwi mu’mkin. Birinshiden, ónim yaki islep shiǵarilatuǵin shiyki zat Staphylococcus aureus enteropatogen shtammi menen kontaminaciyalangan boliwi, ekinshiden, olardiń saqlaniw tártibi (temperatura tártibi hám mu’ddeti) qopal tu’rde buziliwi, u’shinshiden, ónimniń fizikaliq-ximiyaliq xarakteristikasi toksin payda boliwi ushin optimal boliwi kerek.
Stafilokokklardiń tiykarǵi depo deregi- insan hám haywanlar. Murin-jutqin tarawi, terihám shashlardaǵi saw tasiwshiliq 50 % ten artiq xaliqta dizimge alinǵan. Eger májbu’riy medicinaliq kóriklerde aniqlanbaǵan tasiwshi aziq-awqat ob’ektlerinde islese hám aziq-awqat shiyki zati tayar ónimler menen tikkeley baylanista bolsa, ol awqatlardiń Staphylococcus aureus penen pataslaniwiniń turaqli deregine aylanadi. Denesiniń ashiq jerlerinde hám qollarinda irińli jaralari bolǵan isshiniń islep shiǵariwda islewine ruxsat beriw de usinday qáwip tuwdiradi. Aziq-awqatlar stafilakokk penen pataslaniwiniń jáne bir deregi – Staphylococcus aureus tasiwshilari hám nawqaslar, aytayiq, kokkliq tábiyatina iye bolǵan mastit penen awirǵan adamlar boliwi mu’mkin. Usinday jol menen gósh hám su’tte pataslaniwi mu’mkin.
Ónimde hátte sezilerli muǵdarda stafilokokklardiń boliwi da toksikozdiń rawajlaniwi ushin májburiy shárt bolmaydi – belgilewshi faktor barqulla payda bolǵan enterotoksinlerdiń muǵdari bolip qaladi. Toksinlerpayda boliwi xana temperaturasinda, yaǵniy tez ayniytuǵin ónimdi naduris saqlaǵanda jáne de intensivrek keshedi. Muzlatqishshárayatinda, sonday-aq, 60 ºC tan artiq temperaturada(ekinshi awqattiń su’ziliwinde shekleniwshi temperatura) toksinler derlik payda bolmaydi. Ónimniń neytral hám siltili ortaliǵi ónimge hám oniń quramindaǵi uglevodlar hám beloklarda toksin jaratiliwina kómeklesedi.
Stafilokokkli toksikozlardi profilaktika qiliw tómendegilerdi qamtip aliwshi sanitariya – epidemiologiya ilajlarin názerde tutadi: birinshi gezekte jámááchilik awqatlaniwi dizimine kelip tu’setuǵin haywanlardan alinǵan aziq-awqat xom ashyosiniń qáwipsizligin baqlaw; aziq-awqat ob’ektleri isshileri arasinan enteropatogen stafilokokklar tashiwshilarin aniqlaw hám májbu’riy dawalaw; islep shiǵariw hám jeke gigienaǵa qatań boysiniw; tez ayniytuǵin ónimniń saqlaniw mu’ddetleri hám belgilengen jaǵdaydi so‘zsiz támiynlew.