Keselliktiń kelip shiǵiwinda uzatiwshi faktor xizmet etedi, kesellik deregi bolsa bakteriyalar, viruslar, rikkeciyalar, ápiwayi haywanlar esaplanadi

Botulizm. Bul organizmge Clostridium botulinum islep shiǵaratuǵin botulinli toksin (belokli neyrotoksin) tu’siwi menen baylanisli bolǵan awir kesellik. Clostridium botulinum spora payda etiwshi gramm (+) bakteriyalar qatarina kirip, átirap-ortaliqtaǵi ob’ektlerde keń tarqalǵan.
Clostridium botulinumniń7belgili bolgán tu’rlerinen4: A, V, E hám G insanda kesellik keltirip shiǵaradi. Klostridiyalardiń vegetativ formasi temperatura 3ºC dan 50 ºCqa shekemhámpH 4,7-9 ga shekem bolǵanda ósedi. Olar 80 ºC temperaturada 15 minutta nabit boladi. Clostridium botulinum sporalari sirtqi ortaliq tásirlerine shidamliliǵi menen ajiralip turadi: qaynatqanda 1 saat dawaminda nabit bolmaydi, 10 minut dawaminda 120 ºC temperaturaǵa shidaydi hám as duzi konsentraciyasi 8 % ke shekem bolǵanda da o‘se beredi. OrtaliqpH 4,5tan tómen bolǵanda ǵana sporalar vegetativ formaǵa ótpeydi. Mine sol sebepli de konservalawsanaatinda tayar ónimlerdiń kislotaliliǵi 4,4 tan joqari bolmawi kerek.
Botulotoksin asqazanniń kislotali ortaliǵi hám proteolitik fermentlerge joqari shidamli boladi. Natriy xloridtiń joqari konsentraciyasi yaki tómen temperatura da oniń aktivligin joǵaltpaydi. Aktiv halattaǵi botulotoksin joqari temperatura hám siltili ortaliq birleskende, aytayiq, qaynatqanda 15 minutta tarqaladi. Biraq bul halat botulotoksin menen ziyanlanǵan ónimdi ziyansizlandiriw ushin oǵan ekilemshi issiliq islew beriliwi ushin tiykar bolmaydi- ónim hár qanday jaǵdayda da joq etiliwi shárt. Botulotoksin – bizge belgili bolǵan mikrob toksinleri ishinde eń qáwiplisi bolip, usi zattiń 35 mkg muǵdari ólimge alip keledi. A hám E tu’rine kiriwshi toksinler eń joqari záhárlikke iye.
Házirgi waqitta botulizmniń 4 formasi ajiratiladi: awqat toksikozi, nárestelerge tán tu’ri (isheklerdegi toksimik botulizm), jarali formasi hám rawajlaniw mexanizmi aniq bolmaǵan formasi.
Botulizmniń awqat toksikozi formasiniń jasirin (inkubacion) dáwiri ortasha 12-36 saatti quraydi, biraq ol 4 saatqa qisqariwi (kesellik awirliǵiniń kórsetkishi) yáki 8 sutkaǵa shekem soziliwi mu’mkin. Botulizm patogenezida awqat penen tu’siwshi botulotoksinniń toksikokinetikasi jetekshi orin iyeleydi. Isheklerde sorilǵannan soń ol qan menen birge orayliq nerv sistemasinaótedi, bul jerde nerv kletkalarina bekkem ornalasip aladi. Toksinniń neyrocitler menen birinshi ushrasiwinda-aq kesellik belgilerin ju’zege shiǵaradi. O‘tkir záhárleniw simptomatikasinda aldin nospecifik belgiler: uliwma hálsizlik, bas awiriw u’stinlik qiladi, keyinsheli olarǵa ptoz, diplopiya, midriaz, mimika muskulleriniń parezi siyaqli nevrologik buziliwlar qosiladi. Klinik kórinisi awirlasqan sayin til, qizilo‘ńesh, jumsaq tańlay paralichi belgileri payda bolip, sóylew, shaynaw hám jutiw procesleri buziladi. Asqazan-ishek jollari tárepinde isheklerdiń motor funksiyasiniń keskin buziliwi gu’zetiledi. Tamir uriwiniń tezlesiwihám dem aliw jetispewshiliginiń o‘siwi qayd etiledi. Botulizmniń klinik ifodalanǵan formalari 20 % hám onnan artiq hallarda o‘lim menen juwmaqlanadi, bul ádette, dem aliw muskulleriniń paralichi hám dem aliwdiń toqtap qaliwi aqibetinde ju’z beredi.