Kibermakondagi diniy


 Diniy jarayonlarning integratsiyasi


Download 4.04 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/54
Sana17.10.2023
Hajmi4.04 Mb.
#1706025
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   54
Bog'liq
Kibermakondagi diniy jarayonlar

2. Diniy jarayonlarning integratsiyasi. Internet turli mazmun va 
shaklda ma'lumot beruvchi manbalarning cheksizligi bilan o‘z qamroviga 
tushgan insonning qiziqishini orttirib boradi. Bular jumlasiga diniy 
mazmundagi ko‘plab media arxivlar, ya'ni ma'ruzalar, Audiokitoblar, 
videoroliklar, tele va radio eshittirishlar, adabiyotlar, forumlar va 
videoo‘yinlarni kiritish mumkin. Tadqiqotchi N.V.Sviridovaning «Onlayn 
din» nomli maqolasida «ru» domenidagi jahon dinlari veb saytlarining 
qisqacha tahlili keltirilgan. Xususan, kibermakonda inson xulqining 
asosiy tamoyillari sifatida nazariy va empirik asosga ega anonimlik, 
ko‘chib o‘tish, ya'ni voqelikdan Internet makoniga o‘tish va uning aksi, 
obro‘orttirish, mobillik, mukkasidan ketish (immersiya) va guruhbozik 
masalalarini 
A.E.Voyskunskiy 
o‘rgangan. 
Olimning 
fikricha, 
kompyuterlashtirish psixologiyasi kiberpsixologiya asoslaridan biri 
bo‘ldi. Shuningdek, u «Kompyuterlashtirish psixologiyasidan Internet 
psixologiyasigacha» va «Internet psixologiyasining istiqbollari» kabi 
maqolalarida kiberpsixologiyani atroflicha tahlil etgan. 


25 
Virtual olamda bo‘lib o‘tayotgan jarayonlar aksariyat yoshlarning 
hayotiga chuqur singib ulgurgan. Bu esa ularda turli salbiy o‘zgarishlarga 
sabab bo‘lgan. A.A.Antonenko xulqdagi tobelikning alohida 
xususiyatlarini 9-11 sinf o‘quvchilari misolida o‘rgangan. Olim 
tadqiqotida o‘smirlar xulqida kuzatiladigan Internet, onlayn muloqot va 
kompyuter o‘yinlariga tobelikning o‘ziga xos ko‘rinishlari va salbiy 
oqibatlarini aniqlab, uning oldini oluvchi psixoprofilaktik metodni ishlab 
chiqgan. 
Mutaxassis D.N.Karpova fikricha, onlayn muloqotda kuzatilishi 
mumkin bo‘lgan xavflarning ochiq va latent turlari mavjud. U ochiq 
turdagi xavflar sirasiga quyidagilarni kiritgan: 1) kiberxavflar moliyaviy 
mablag‘lar hamda shaxsiy ma'lumotlarini manipulasiyalash orqali 
qasddan bajarilgan ish. Shunday yo‘l bilan xavfga uchragan insonga 
siyosiy, ma'naviy, g‘oyaviy, madaniy va boshqa turdagi zararlarni 
etkazish maqsad qilib olinadi; 2) kontent xavflar zararli Internet-
kontentiga uchrash ehtimoli. Xavfli kontent deganda, insonning psixik 
yoki jismoniy salomatligiga disfunktsional (vazifasini buzuvchi) ta'sir 
etishi mumkin bo‘lgan ma'lumotlar tushuniladi; 3) kommunikasion xavflar 
– mazkur ishni amalga oshirmoqchi bo‘lgan shaxs boshqa bir inson bilan 
do‘stona munosabat maydonini hosil qilib, unga psixologik yoki jismoniy 
shikast etkazadi. 
D.Karpovaning latent turdagi xavflarga esa muntazam faol onlayn 
muloqot ishtirokchilarining ijtimoiy, psixologik xatti-harakatlarida 
destruktiv o‘zgarishlarga olib keluvchi jarayonlarni kiritgan. 
Inson kibermakondan uzoq vaqt foydalanishi natijasida unda 
Internet tobelikning paydo bo‘lishi bilan xatarlidir. Olim R.A.Barishev 


26 
qayd etishicha, Internet tobelikning belgilari sifatida quyidagilarni 
keltirish mumkin: shaxsning tarmoqdan foydalanishni doimiy kutib 
yashashi, ishda va uyda ovqatlanish uchun vaqtning qisqartirishi hamda 
monitor oldida ovqatlanishi, ish va oiladagi majburiyatlarini inkor etishi, 
internetda bo‘lish uchun uyquni kamaytirishi, charchoq, jizzakilik, 
tarmoqdan tashqarida bo‘lganda kayfiyatni tushishi va tezroq 
kompyuterga qaytish istagining paydo bo‘lishi. U o‘zining tadqiqotida 
internetga tobelik va virtual shaxs fenomenini jamiyatdan 
begonalashishning ikki asosiy jihati sifatida qayd etgan. Zero, fikrimizcha, 
kibermakonda inson erkinlikdan begonalashadi, dastlab o‘zi xohlab buni 
amalga oshiradi, chunki tarmoqda keng erkinlikning illyuziyasi paydo 
bo‘ladi. Internet tobeiga aylanganidan so‘ng esa odatda inson mustaqil 
ravishda ijtimoiy makonga, ya'ni jamiyat hayotiga qayta olmaydi. 
Kibermakonning jamiyat hayotiga ta'sir etib, tarmoq jamiyatini 
shakllanishiga olib keluvchi asosiy yo‘nalishlarni S.N.Xutornoy tahlil 
etgan. 
Shuningdek, videoo‘yinlar audiovizual texnikaning jadal 
rivojlanayotgan yo‘nalishlaridan biridir. So‘ngi 20 yil davomida 
kompyuter o‘yinlari industriyasi o‘yin dunyosini modellashtirish va 
rivojlanishida sezilarli o‘zgarishlarga uchradi. Oddiy o‘yinlardan to 
o‘zining tarixi, mifologiyasi va madaniyatiga ega murakkab o‘yinlargacha 
rivojlandi. Bu yo‘nalishda Shimoliy Korolina universiteti dinshunoslik 
fanlari doktori Vinsent Gonzales Injilga oid video o‘yinlarni tahlil qilgan. 
Shuningdek, videoo‘yinlar va dinning o‘zaro aloqadorligini xristian diniga 
oid videoo‘yinlar misolida M.S.Novikova tadqiq etgan bo‘lsa, tadqiqotchi 
Florens posh esa multimedia veb saytlarida dinni o‘rganishda vujudga 


27 
keladigan qiyinchiliklarni metodologik tahlil qilib, ularni bartaraf etish 
bo‘yicha takliflar bergan.
Tadqiqotlarda keltirilishicha, Evangel xristianlar qariyb 30 yil 
davomida videoo‘yinlar yaratib kelganlar. 1982-2011 yillar davomida 
ularning soni 773 tani tashkil etgan. Tadqiqotchi Novikovaning qayd 
etishicha, xristian diniga oid videoo‘yinlar yaratish g‘oyasi 80-yillarning 
boshida paydo bo‘lib, «Focus on the Family» nomli Evangel xristianlari 
jamoat tashkiloti faoliyati bilan bog‘liq. Tashkilot g‘oyalaridan 
ilhomlangan «Bible Byte» videoo‘yin studiyasi 1982 yilda Injilda 
yoritilgan mavzularga oid qator sodda o‘yinlarni «TRS-80 
ColorComputer» rusumidagi uy kompyuterlari uchun yaratgan.
XX asrning 90-yillaridan esa texnologiyalardagi siljish videoo‘yinlar 
hajmi, shakli, maqsadi, ishtirokchilarning ortishiga sabab bo‘ldi. Shu bilan bir 
qatorda, videoo‘yinlar xulqning ijtimoiy xavfli addiktiv shakli hisoblangan 
kompyuter o‘yinlariga tobelikni yuzaga keltirdi. Bunday tobelik insonda 
psixopotologik o‘zgarishlarni rivojlanishi bilan belgilanadi va ijtimoiy xulq-
atvor qoidalarining buzilishi, huquqbuzarlik va o‘z joniga qasd qilishgacha 
olib boradi. Bu yo‘nalishda D.G.Ribaltovich o‘zining tadqiqotida turli 
darajadagi o‘yin addiktsiyasi

bo‘lgan onlayn o‘yindan foydalanuvchilarning 
ruhiy holatining o‘ziga xosligini aniqlash va ularning psixoprofilaktikasi 
bo‘yicha tavsiyalarni asoslab bergan. 
Yuqorida qayd etilganidek, bugungi kunda eng zamonaviy 
texnologiyalardan va kishilar uchun muqaddas hisoblangan tuyg‘ulardan 
faol foydalangan holda inson ongi va qalbi uchun olib borilayotgan kurash 

Лотинча “addictus” сўзидан олинган бўлиб, муте, бирон нарсага муккасидан кетган, бутунлай содиқ, маҳрум 
этилган каби маъноларни билдиради. 


28 
o‘ta nozik tus va xatarli ko‘lam kasb etmoqda. Turli mutaassib 
kuchlarning Islom dini asoslarini, Qur'on oyatlari va hadislarning asl 
mohiyatini buzib talqin qilishi, jamiyat hayotiga tahdid soladigan ishlarni 
Islom bilan bog‘lashga urinayotgani ham shunday xulosa chiqarish 
imkonini beradi. 

Download 4.04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling