«kichik biznes va xususiy tadbirkorlik» fanidan leksiyalar kursi

2. Soliq siyosatining strategiyasi va taktikasi.
Soliq strategiyasi bu davlatning uzoq yillarga mo‘ljallangan soliq sohasidagi
tadbirlar yig‘indisidir. Bu strategiya odatda 5, 10, 15 yillarga mo‘ljallab tuzilgan
konsepsiyalar yig‘indisi shaklida tashkil topadi. Soliq konsepsiyasi bu Soliqni tashkil
qilishning asosiy yo‘nalishlarini belgilab olishdir. Bu ham uzoq yillarga
mo‘ljallangan bo‘ladi.
Mustaqillik davridagi soliq siyosatiga e’tibor bersak, davlat, birinchidan, soliq
tushumlarining umumiy so’mmasida egri Soliq salmog‘ini oshirib borayapti. Ular
1991 yilda 0,7 %ni tashkil etgan bo‘lsa, hozir u 50%dan ko‘prog‘ini tashkil etmoqda.
Ikkinchidan, butun Respublika soliq idoralarini yuqori darajali kompyuterlar bilan
ta’minlandi.
Soliq siyosatini faollashtirish maqsadida quyidagilarga e’tiborni ko‘proq
qaratish lozim:
1. Soliq sohasida davlatlar yo‘l qo‘ygan ba’zi xatolarning
takrorlanmasligi uchun soliq tarixini puxta o‘rganish lozim.
2. Soliqqa tortish va uni undirish ishlarining arzonga tushishiga
erishish.
3. Soliq ob’ekti aniq, ixcham, to‘lovchilarga va soliq idoralari
xodimlariga soliqni hisoblash uchun oson va qulay bo‘lishi zarur.

---

4. Soliqni byudjetga o‘z vaqtida to‘liq tushishiga qiziqtirish maqsadida
byudjetga ko‘p, salmoqli soliq to‘lovchilarga soliqdan ma’lum
qismini qoldirish ham maqsadga muvofiqdir.
Respublikada soliq siyosatini takomillashtirish, yangi soliq tizimini joriy etish bozor
iqtisodiyoti talablaridan kelib chiqqan xolda amalga oshirilishi Respublikani iqtisodiy
inqirozga yuz tutishiga yo‘l qo‘ymaydi va xalq xo‘jaligini barqarorlashtirishning
muhim omili bo‘lib xizmat qiladi.
3. Soliq mexanizmi tushunchasi va tarkibi.
Soliq mexanizmi bu sub’ektiv tushuncha bo‘lib, o‘z ichiga soliq turlari,
elementlari, tashkil qilish usullari, soliq qonunchiligi, Soliqni hisoblash va to‘lash
ustidan davlat nazoratini o‘tkazishni oladi.
Soliq mexanizmi byudjet mexanizmi tarkibiga kiradi. Soliq mexanizmi deganda
soliqqa tortish bilan bog‘liq bo‘lgan Soliqni tashkil qilishning barcha elementlari
yig‘indisi tushuniladi. Bunday elementlarga soliq ob’ekti, sub’ekti, manbai, soliq
stavkasi, to‘lov muddatlari, soliq xuquqi va xujjatlari kiradi. Soliq mexanizmi soliq
tizimining amaliyotga tatbiq etilishini ifodalaydi.
Soliq mexanizmidan foydalanish soliq elementlarining yig‘indisidan samarali
foydalanish maqsadida ishlab chiqilgan tushunchadir. Bu mexanizm tarkibida Soliq
va boshqa to‘lovlar kabi elementlar borligini aytib o‘tish zarur. SHu mexanizm
tarkibida Soliq aksariyat uzoq yillar harakat qilsa, ularning elementlari (masalan,
stavkasi) tez-tez o‘zgarib turishi mumkin.
Soliq mexanizmini shunday takomillashtirish lozimki, byudjetga Soliq to‘liq va
o‘z vaqtida tushsin. Bu ular bir vaqtning o‘zida tovar ishlab chiqarishni kengaytirish
va ko‘p daromad olish imkonini bersin, eksportga mahsulot ishlab chiqarishni
ko‘paytirib, qat’iy valyutalarga ega bo‘lsin.

---

Hozirgi vaqtning soliq siyosati soliq mexanizimni ana shu yo‘nalishda
takomillashtirib bormoqda. Bu esa bozor iqtisodiyoti talablariga mos tushib,
iqtisodiyotni barqarorlashtirish imkonini bermoqda.
Soliq mexanizmining yo‘nalishi soliq siyosatidan kelib chiqadi. SHu sababli soliq
siyosati yo‘nalishi o‘zgarsa, soliq mexanizmining keraksiz elementlari chiqarib
tashlanadi va yangi elementlar kiritiladi. Masalan, mustaqillikning dastlabki
yillaridan boshlab bozor iqtisodiyoti talablariga mos kelmaydigan Soliq bekor qilinib,
yangi Soliq (QQS, aksiz va boshqa) vujudga keldi. Soliq mexanizmiga o‘zgarishlar
kiritilib, takomillashtirilib boriladi.