Kirish 2 bob o’zbekiston respublikasimilliy valyuta bozori

BOB 1. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIMILLIY VALYUTA BOZORI
1.1.O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI VALYUTA BOZORI VA VALYUTA
OPERATSIYALARI
O’zbekiston Respublikasida valyuta bozori va valyuta operatsiyalarini
rivojlantirish hamda ularni takomillashtirish uchun quyidagilarni amalga oshirish taklif
etiladi:
1. Birjadan tashqari valyuta bozorini, ayniqsa banklararo valyuta bozorini
yanada rivojlanishi uchun tegishli shart-sharoidar yaratish. Buni, banklararo bozor
faoliyatini tartibga soluvchi va muvofiqlashtiruvchi qonun qoidalarni qabul qilish,
ushbu bozor faoliyatini ta’minlovchi moliyaviy vositachilar va erkin muhit hamda
moliyaviy maulumotlar yoki axborotlar ochiq-oydinligini ta’miniash.
2. ”Qora bozor”ni yo’q qilish va valyuta kursini Markaziy bank tomonidan
nazorat etilishi hamda muvofiqlashtirilishini ta’miniash uchun birinchidan, naqd xorijiy
valyuta muomalasi borasida mavjud valyuta cheklovlarini bekor qilish, ikkinchidan,
valyuta birjasi savdo jarayonida ishtirok etuvchi sub’ekdar va operatsiyalar ko’lamiga
bo’lgan cheklovlar bekor qilinishi lozim. buni, Markaziy bank va tijorat banklari
valyuta resurslari yordamida valyuta ayirboshlash shahobchalari orqali jismoniy
shaxslarning naqd valyutaga bo’lgan talabini qondirish va ushbu orqali naqdli valyuta
kursini nazorat qilish va muvofiqlashtirish. Valyuta birjasida bo’ladigan savdo
sessiyalarida xorijiy valyutaga bo’lgan talab va taklif tendensiyalarini hisobga olgan
holda valyuta zahiralari hisobiga interventsiya instrumentidan foydalangan holda
davlatning iqtisodiy siyosatiga muvofiq valyuta kursiga ta’sir etish va uni
muvofiqlashtirish jarayonlarini o’z nazoratiga olish.
3. Naqd valyuta muomalasi, ya’ni valyuta ayirboshlash shahobchalari
operatsiyalarini soddalashtirish va ko’lamini kengaytirish uchun shahobchalarning
sotuv va sotib oluv opreatsiyalariga mavjud barcha cheklovlar va sotuvchi hamda sotib
oluvchilarni maxsus ro’yxatga olish tartibini bekor qilish zarur. Bundan tashqari,
valyuta shahobchalari nafaqat valyutalarni oldi-sottisi, balki muomala uchun yaroqsiz
bo’lib qolgan kupyuralarni yaroqlilariga almashtirish operatsiyalari bilan shuQullanishi
lozimligini maqsadga muvofiq deb xisoblaymiz.
4.0’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining valyuta zahiralarini
kengaytirish uchun xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning tashqi iqtisodiy faoliyatini
yanada rivojlantirish va ularni xorijiy valyutada tushumlar olishini yanada
kengaytirishga manfaatdorligini kuchaytish maqsadida ushbu valyuta tushumlaridan
tovar turlariga muvofiq amalga oshiriladigan majburiy sotuv me’qrlarini pasaytirish
zarur.
5.Shu bilan birgalikda, respublikaga xorijiy investitsiyalarni keng ko’lamda jalb
etish, respublika milliy iqtisodini ko’tarish va qo’shma korxonalar barpo etilishini
jadallashtirish maqsadida mamlakatimiz hududlarida tadbirkorlikning erkin iqtisodiy
hududlarini tashkil etish lozim.
6. Milliy valyuta “so’m”ni xorijiy valyutalarga erkin ayirboshlanish
muammosini xal etish uchun, valyuta munosabatlari va operatsiyalari borasida
hukumatimiz tomonidan bosqichma-bosqich amalga oshirilishi rejalangan
erkinlashtirish jarayonlarini amalga oshirilishi natijasida 2003 yilning oxiriga barcha
valyuta cheklovlarini bekor qilinishiga erishish kerak. O’z navbatida ushbu muammoni
4

---

xal etib borilishi bilan mamlakatda valyuta operatsiyalarining turlari va bozorlarini
rivoji uchun yanada kengroq sharoit tug’iladi.
7. Respublika makroiqtisodiy muammolaridan biri bo’lmish tashqi savdo
balansi holatini yaxshilash uchun eksport faoliyati mavjud yoki ichki bozor uchun
eksport mahsuloti o’rnini bosuvchi tovar ishlab chiqaruvchi xo’jalik yurituvchi
sub’ektlarga, faoliyatning ushbu turlarini yanada rivojlantirishga raq’badantiruvchi
imtiyozli shart-sharoitlar yaratib berish lozim. Zikr etilgan imtiyozlar soliqlardan va
valyuta tushumidan amalga oshiriladigan majburiy sotuvni butunlay bekor qilinishidan
iborat bo’lishi mumkin.
8. Yuqorida bayon etilganlardan tashqari pul-kredit munosabadarining
zamonaviy infrato’zilmasi rivoji uchun sharoitlar yaratib berish lozim (mustaqil bank
Tashkilotlari, dilerlik idoralari, qimmatli qoq’ozlarning ikkilamchi bozori va
boshqalar).
9. Tashqi iqtisodiy va moliyaviy faoliyatga bo’lgan davlat sirini bekor qilish,
to’lov va savdo balanslari, oltin-valyuta zaxiralari to’g’risidagi yillik maulumotlarni va
xalqaro standartlarga muvofiq boshqa maulumotlarni matbuotda chop etish.
10. Valyuta tavakkalchiliklarini bartaraf etish yoki ularni samarali boshqarish,
risklarni kamaytirish uchun tijorat banklarida muddatli valyuta operatsiyalari turlarini
(forvard, fuyuchers, optsion) rivojlantirish zarur.